Kozłek lekarski, waleriana lekarska (Valeriana officinalis L.) – roślina dwuletnia (do celów leczniczych), występująca na łąkach, w lesie oraz nad wodą. Surowcem zielarskim jest korzeń. Ma on charakterystyczny nieprzyjemny zapach oraz gorzkawo-palący smak. W surowcu występują związki z grupy irydoidów (walepotriaty/walepotriany: waltrat, dihydrowaltrat i inne), olejek eteryczny (waleranon, walerenal, kwas walerenowy) oraz monoterpeny (α i β- pinen, kamfen, limonen, octan bornylu) kwasy fenolowe (kawowy, chlorogenowy i izoferulowy), flawonoidy, a także aminokwasy. Stwierdzono w nim także występowanie alkaloidów monoterpenowych oraz lignanów. Surowiec posiada długą historię stosowania – ustalono, że w osadzie w Biskupinie był stosowany jako środek uspokajający.
Zastosowanie w lecznictwie:
Surowiec wykazuje działanie uspokajające na OUN (ośrodkowy układ nerwowy).
Główne wskazania do jego zastosowania do użytku wewnętrznego to:
– silne pobudzenie emocjonalne
– nerwice
– lęk
– pomocniczo w depresji
– przyspieszonej akcji serca na tle nerwowym
– bezsenności
– trudności w zasypianiu
– pomocniczo w okresie przekwitania w przypadku objawów nerwowości i rozdrażnienia
– stanach skurczowych przewodu pokarmowego.
Odwary z korzenia stosuje się zewnętrznie w przypadku łojotoku i łupieżu.
Przeciwwskazania:
Nie zaleca się jego stosowania:
- u dzieci poniżej 12 roku życia
- u kobiet w ciąży
- w okresie karmienia.
Nie zaleca się także spożywania alkoholu podczas kuracji kozłkiem oraz prowadzenia pojazdów i obsługi maszyn.
Działania niepożądane:
– bóle głowy
– kołatanie serca
– bezsenność
– ospałość następnego dnia przy przedawkowaniu.
Interakcje:
Nie zaleca się łączenia korzenia kozłka z lekami z grupy nasennych, uspokajających, przeciwlękowych, przeciwdrgawkowych, haloperidolem, lekami znieczulającymi miejscowo i innymi.
Napar:
Jedną łyżeczkę zalać szklanką wrzątku i pozostawić pod przykryciem do zaparzenia na około 10-15 minut. Pić 1-2 razy dziennie.
Inne postaci to:
– tabletki
-kapsułki
-nalewka (krople walerianowe) i syrop (jeden z komponentów).
Historia ziołolecznictwa:
Medycyna tradycyjna polecała stosować kompresy z naparu kozłka na bolące mięśnie.
Ciekawym zastosowaniem było też użycie korzenia kozłka przed porodem u zwierząt:
„W tym samym celu tak kobietom, jak i rodzącym zwierzętom daje się do picia nahatki, gotowane z liśćmi poświęconej w kościele kapusty, z kropem, zwanym też walerjaną, a u szlachty zagrodowej – stoniebem (kozłek lekarski)” –KRYSTYNA SZCZEŚNIAK, Zielnik nadniemeński.
Inna nazwa kozłka lekarskiego to macicznik, gdyż stosowano go na choroby kobiece. Wymieniany był wśród ziół leczniczych o działaniu rozkurczowym obok rumianku i mięty. Zalecano jego picie ze względu na właściwości rozkurczowe oraz zwalczające bóle menstruacyjne czy skurcze w obrębie jamy brzusznej. Pito go jako herbatkę.
Inne jego nazwy odnalezione w gwarze to: baldrian, badrian, biełrzan i inne.(„Osobliwe procesy fonetyczne w gwarowych wyrazach zapożyczonych na przykładzie nazw roślin”Jadwiga Waniakowa)
Koty bardzo lubią zapach waleriany. Wynika to z obecności kwasu walerianowego, który jest dla nich swoistym feromonem…
Piśmiennictwo:
B. Muszyńska, M. Łojewski, J. Rojowski, W. Opoka, K. Sułkowska-Ziaja, Surowce naturalne mające znaczenie w profilaktyce i wspomagające leczenie depresji, Psychiatria Polska, 2015; 49(3), s. 435–453
A. Ożarowski, Ziołolecznictwo. Poradnik dla lekarzy, PZWL 1982, s.271-272I. Matławska, Farmakognozja, Poznań 2005, s. 203-205
http://www.ema.europa.eu/docs/en_GB/document_library/Herbal_-_HMPC_assessment_report/2016/04/WC500205373.pdf
http://www.herbapolonica.pl/magazines-files/724769-11.pdf
S. Kohlmϋnzer, Farmakognozja. Podręcznik dla studentów farmacji, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2000, Wydanie V, s. 394-396