Sideritis – rodzaj roślin należących do rodziny Jasnotowatych. Nazywany jest zwyczajowo gojnikiem albo „bocianim noskiem, czystaczkiem, siwiosnką, przyrocznikiem, chimerycznym zielem, przyroczym zielem”.Najbardziej znanym i używanym gatunkiem jest Sideritis raeseri (górska herbata), która pita jest w postaci naparu. W tradycyjnej medycynie Grecji uznawana jest za roślinę o właściwościach przeciwzapalnych, przeciwbólowych, przeciwbakteryjnych i ochronnych. W swoim składzie zawiera: flawonoidy (sideritoflawnon, chryzoeriol i in.), kwasy fenolowe (kwas chlorogenowy i neochlorogenowy), diterpeny (160 różnych związków), kwasy tłuszczowe i glikozydy irydoidowe. Zawiera również olejek eteryczny. W jego składzie występuje: 1,8-cyneol, pineny, kamfen, limonen, tujon, kamfora, bisabolol, terpinen-4-ol i inne związki. Wyizolowano z rośliny substancje takie jak: kampneozyd II, echinakozyd, werbaskozyd, forsycjozyd i inne fenyloetanoidy – obiecującą grupę związków aktywnych.
Sideritis montana (gojnik górski) to gatunek powszechny w krajach takich jak: Serbia, Macedonia czy Albania głównie w postaci herbatek.
Napar z gojnika wykorzystuje się przede wszystkim jako środek przeciwzapalny, łagodzący zaburzenia żołądkowo-jelitowe, pomocniczo w infekcji z towarzyszącym kaszlem, jako środek wzmacniający oraz w niedokrwistości jako uzupełnienie działania leków bądź suplementacji.
Działanie lecznicze:
W toku różnych badań dla poszczególnych gatunków wykazano, że rodzaj Sideritis posiada właściwości:
– przeciwzapalne
– przeciwbakteryjne
– przeciwwirusowe
– przeciwwrzodowe
-przeciwutleniające
-antynocyceptywne
-przeciwreumatyczne
– łagodzące dolegliwości żołądkowo-jelitowe
-gastroprotekcyjne
-moczopędne
-pomocnicze w przebiegu infekcji, w tym zapalenia oskrzeli
-hipoglikemizujące
-wazoprotekcyjne.
W badaniach wyciągi etanolowe z gojnika obniżały również ciśnienie i częstotliwość akcji serca.
Wykazano także aktywność przeciwnowotworową metanolowych ekstraktów Sideritis libanotica (działanie antyproliferacyjne) (Kassi E, Papoutsi Z, Fokialakis N, Messari I, Mitakou S, Paraskevi M. Greek plant extracts exhibit Selective Estrogen Receptor Modula-tor (SERM)-like properties. Journal of Agriculture and Food Chem-istry, 2004 52, 6956–6961).
Zastosowanie w kuchni:
Napar z pokruszonego ziela gojnika doskonale smakuje na ciepło jak i na zimno. Nazywany jest herbatką greckich bogów z Olimpu. W Polsce dostępny jest wysuszone w całości, pokrojone lub rozdrobnione ziele jako herbatka górska, herbatka grecka, górska herbatka z Krety, Mountain Tea Cretan, Malotira, Greek mountain tea. Herbatka ta najczęściej wytwarzana jest z gatunku gojnik macedoński – Sideritis scardica Griseb. i Sideritis raeseri Boiss.& Heldr. = Sideritis syriaca L. (gojnik syryjski) (wg dr Różańskiego).
Piśmiennictwo:
https://www.ema.europa.eu/en/documents/herbal-monograph/final-european-union-herbal-monograph-sideritis-scardica-griseb-sideritis-clandestina-bory-chaub_en.pdf
Baden, C. (1991). In A. Strid & K. Tan (Eds.),Sideritis L. in Mountain Flora of Greece(Vol. 2, pp. 84–91). Edinburgh: Edinburgh University Press.
Gabrieli, C. N., Kefalas, P. G., & Kokkalou, E. L. (2005). Antioxidant activity offlavonoids fromSideritis raeseri.Journal of Ethnopharmacology, 96, 423–428.
Charami, M., Lazari, D., Karioti, A., Skaltsa, H., Hadjipavlou-Litina, D., & Souleles, C.(2008). Antioxidant and antiinflammatory activities ofSideritis perfoliatasubsp.perfoliata (Lamiaceae).Phytotherapy Research, 22, 450–454.
Kupeli, E., Sahin, P. F., Calis, I., Yesilada, E., & Ezer, N. (2007). Phenolic compounds ofSideritis ozturkiiand theirin vivoanti-inflammatory and antinociceptiveactivities.Journal of Ethnopharmacology, 112, 356–360.
Janeska, B., Stefova, M., & Alipieva, K. (2007). Assay of flavonoid aglycones from thespecies of genusSideritis(Lamiaceae) from Macedonia with HPLC-UV DAD.ActaPharmaceutica, 57, 371–377.
https://s3.amazonaws.com/academia.edu.documents/42532174/Chemical_properties_of_the_cultivated_Si20160210-15818-voq17s.pdf?response-content-disposition=inline%3B%20filename%3DChemical_properties_of_the_cultivated_Si.pdf&X-Amz-Algorithm=AWS4-HMAC-SHA256&X-Amz-Credential=AKIAIWOWYYGZ2Y53UL3A%2F20191127%2Fus-east-1%2Fs3%2Faws4_request&X-Amz-Date=20191127T080207Z&X-Amz-Expires=3600&X-Amz-SignedHeaders=host&X-Amz-Signature=e535599bc2a4bb1fc298fb2658f02e0e08cfacdef74a933f4b4c0f314fd15f60
https://www.researchgate.net/profile/Helen_Skaltsa/publication/254246539_Essential_Oil_of_Sideritis_raeseri_Boiss_et_Heldr_ssp_raeseri/links/547032bf0cf216f8cfa9ebdb/Essential-Oil-of-Sideritis-raeseri-Boiss-et-Heldr-ssp-raeseri.pdf
https://www.researchgate.net/profile/Armando_Zarrelli/publication/306112155_Sideritis_raeseri/links/57b2ad6708ae95f9d8f4d569/Sideritis-raeseri.pdf
https://pdfs.semanticscholar.org/3134/f652957f92f3803d6dbd967d6468b90a445d.pdf
Gojnik – Sideritis w praktycznej fitoterapii oraz jako składnik herbatki górskiej Malotira.
https://www.degruyter.com/downloadpdf/j/ebtj.2017.1.issue-s1/10-24190-ISSN2564-615X-2017-S1-02/10-24190-ISSN2564-615X-2017-S1-02.pdf
