O naturalnych przeciwutleniaczach, czyli antocyjanach…

czarny_bez

Antocyjany to liczna grupa związków występujących w niemalże wszystkich organach roślin wyższych w znacznych ilościach. Posiadają zabarwienie zależne od pH: od czerwieni w środowisku kwaśnym po niebieską w zasadowym. Wśród roślin jadalnych główne ich źródło stanowią owoce typu jagody: czarne jagody, winogrona, jeżyny , a także awokado, bakłażan, czerwona cebula i inne. Na ogół dobrze rozpuszczają się w wodzie i pełnią funkcję barwników roślinnych.

Nazwa: antocyjany pochodzi od nazwy łacińskiej pierwszego z wyizolowanych związków: cyjaniny z bławatka (Centaurea cyanus). Inne źródła podają jej greckie tłumaczenie: anthos – kwiat, kyanos – niebieski. Dla roślin stanowią endogenne substancje chroniące je przed niekorzystnym działaniem czynników zewnętrznych. Dzięki ciekawym barwom pomagają roślinom wabić owady.

Właściwości farmakologiczne

Antocyjany jako substancje zbliżone do flawonoidów pod względem biochemicznym posiadają niektóre wspólne z nimi właściwości.

Pierwszą z nich jest działanie przeciwzapalne i wzmacniające na ścianki naczyń włosowatych. Jest ono związane z hamowaniem aktywności enzymów takich jak: kolagenaza, czy elastaza, powodujących rozkład kolagenu. W wyniku ich aktywności zmniejsza się przepuszczalność naczyń włosowatych oraz ich kruchość. Łagodzą one także niektóre objawy zapalenia takie jak: obrzęk.

Ta właściwość została wykorzystana w oftalmologii w leczeniu objawów takich jak: krwawienia i problemy krążeniowe w obrębie oka. Poprzez poprawę ukrwienia w obrębie tęczówki oka polepsza się ostrość widzenia, szczególnie w trudnych warunkach. Wpływają one także na regenerację rodopsyny, co również korzystnie oddziałuje na ostrość widzenia. Chronią siatkówkę przed uszkodzeniami. Wpływają na zmianę aktywności niektórych enzymów. Stabilizują kolagen w siateczce beleczkowania, co wpływa negatywnie na rozwój jaskry. Pomocniczo stosuje się je również w leczeniu schorzeń związanych z krążeniem obwodowym.

Posiadają właściwości antyoksydacyjne oraz hamują powstawanie wolnych rodników. Biorą także udział w aktywacji niektórych enzymów oraz receptorów.

Poleca się ich spożycie zarówno w profilaktyce miażdżycy oraz w celu zmniejszania ryzyka nowotworów. W tym aspekcie wykorzystywane są właściwości antyoksydacyjne oraz zdolność do hamowania enzymu cyklooksygenazy w odniesieniu do nowotworów nabłonkowych. In vitro odkryto ich zdolności antyproliferacyjne w komórkach nowotworowych. W badaniach wykazano także ich związek z łagodzeniem działań niepożądanych powstałych w wyniku chemioterapii takich jak: zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego na przykład biegunka, mdłości oraz trombocytopenia.

W oddziaływaniu na układ krwionośny poza efektem wzmacniania ścianek naczyń włosowatych, hamują ponadto agregację płytek oraz łagodzą objawy stanu zapalnego. Działają ochronnie na komórki mięśnia sercowego oraz wpływają korzystnie na profil lipidowy krwi. Zaleca się spożycie winogron i picie czerwonego wina jako naturalnych pokarmów wpływających ochronnie na serce oraz jako składników diety przeciwmiażdżycowej.

Wykazano także, że wywierają korzystny wpływ na gospodarkę węglowodanową. Hamują bowiem ich wchłanianie w jelicie cienkim oraz obniżają przez to poziom cukru we krwi.

Antocyjany wywierają ochronny wpływ na komórki wątroby w przebiegu wirusowego zapalenia wątroby typu A i B oraz łagodzą objawy zapalenia trzustki.

Najciekawszym jednak wydaje się doniesienie o korzystnym działaniu antyoksydantów na niedokrwienne uszkodzenia mózgu. Regularne ich spożywanie wpływa ochronnie na komórki nerwowe mózgu po przebytym udarze oraz na odwracalność zmian starzeniowych w nich zachodzących.

Inne zastosowania:

Antocyjany jako naturalne barwniki znalazły zastosowanie w barwieniu żywności, chociażby w odniesieniu do napojów, czy słodkości. Ulegają jednak łatwo rozkładowi, zaś barwa jest zmienna w zależności od środowiska. Na trwałość mogą wpływać takie czynniki jak: temperatura, światło, dostęp tlenu czy skład żywności i jego oddziaływanie na barwnik. Spośród nich największy wpływ wywiera wysoka temperatura. W wyniku ogrzewania dochodzi do hydrolizy wiązania glikozydowego do niestabilnych aglikonów lub powstania bezbarwnych chalkonów. W produkcji używa się głównie ekstraktu z czarnej porzeczki (E163(iii)) oraz ze skórki winogron (E163(i)). Ekstrakty z korzenia marchwi zawierają z kolei dość stabilne termicznie związki, toteż wykorzystuje się je w celu barwienia napojów pitnych na kolor czerwony. Ze względu na aktywność antybakteryjną niektórych związków mogą pełnić one rolę naturalnych konserwantów żywności.

Główne źródła antocyjanów stosowanych w lecznictwie:

  1. Owoc borówki czernicy (Myrtilli fructus, Vaccinium myrtillus): glikozydy cyjanidyny, malwidyny, delfininidyny, petunidyny oraz peonidyny.
  2. Owoc bzu czarnego (Sambuci fructus, Sambucus nigra): chryzantemina, sambucyna i sambucyjanina oraz ich pochodne.
  3. Kwiat bławatka (Cyani flos, Centaurea cyanus): cyjanina
  4. Kwiat hibiskusa (Hibisci flos, Hibiscus sabdariffa): delfinidyna i hibiscyna
  5. Kwiat malwy czarnej (Malvae arboreae flos, Althaea rosea var. nigra): glikozydy malwidyny i delfinidyny.

Występują także w owocach porzeczki czarnej (Ribes nigrum), w liściach kapusty czerwonej, czarnej marchwi, winogronach, truskawkach oraz kukurydzy (w okrywie nasiennej).

Przykłady zastosowania antocyjanów w preparatach:

Niektóre z roślin zawierających antocyjany jako ciała czynne są używane w fitoterapii nie od dziś. Najbardziej znane ich źródło to owoce borówki czernicy (Vaccinium myrtillus). W wielu badaniach klinicznych potwierdzono właściwości uszczelniające na naczynia krwionośne, poprawę krążenia żylnego i korzystny wpływ ekstraktów w leczeniu hemoroidów. Jagoda czarna wchodzi w skład wielu suplementów w połączeniu z luteiną oraz witaminami.

Antocyjany aroniowe (Aronia melanocarpa) są składnikami preparatów przeznaczonych dla osób, które odczuwają pogarszającą się ostrość widzenia i pracują długo przy komputerze, a także suplementów dla osób z zaburzeniami układu krążenia, ryzykiem nadciśnienia i jego wahaniami. Sproszkowany owoc aronii czarnoowocowej w preparatach doustnych zaleca się spożywać w celu ogólnego wzmocnienia organizmu oraz procesów antyoksydacyjnych w nim zachodzących.

W medycynie tradycyjnej z kolei często używany jest w formie naparów chaber bławatek zarówno do użytku wewnętrznego jak i w formie okładów. Herbatka do picia jest moczopędna, żółciopędna. Przemywania i okłady na oczy łagodzą stany zapalne.

Napar z hibiskusa (Hibiscus sabdariffa) jest używany pomocniczo w nadciśnieniu, jako środek moczopędny, pobudzający trawienie i przyspieszający przemianę materii, wzmacniający odporność i naturalny antyoksydant. Wykazano w badaniach korzystny jego wpływ na poziom cholesterolu, leczenie otyłości oraz niektóre choroby nowotworowe.

Antocyjany stanowią ciekawą grupę ciał czynnych, stwarzającą duże perspektywy do poszukiwania nowych surowców, ciał czynnych i kolejnych kierunków badań ich zastosowania fitoterapeutycznego, szczególnie w odniesieniu do chorób cywilizacyjnych.


Piśmiennictwo u autora

Zioła od kuchni w plebiscycie na Blog Roku…

Kochani czytelnicy,

jak co roku Zioła od kuchni postanowiły wziąć udział w konkursie na Blog roku.
Jeśli chcecie wesprzeć mnie swoimi głosami na:

Blog roku (zgłoszenie w kategorii Specjalistyczne) to wpisujcie w treść sms-a: E11168 na numer 7124

Środki uzyskane przez organizatora z głosowania SMS zostaną przekazane Fundacji Dziecięca Fantazja, której celem jest spełnianie marzeń dzieci zmagających się z chorobami zagrażającymi życiu i nieuleczalnymi.
Koszt sms-a to 1,23 zł.
Można głosować jeszcze tylko do 1.03.2016.
Za wszystkie głosy bardzo dziękuję.

 

 

Płukanka ziołowa na schorzenia jamy ustnej i gardła…

Składniki płukanki: 

po 1 łyżce  kory dębu, ziela krwawnika, po 1 łyżeczce liści szałwii oraz  ziela tymianku.

Wykonanie: 

 

Zaparzyć pod przykryciem około 12 minut. Odcedzić i płukać gardło zaraz po ostudzeniu letnim naparem 3 razy dziennie.

Zawarte w płukance zioła działają odkażająco i ściągająco oraz przeciwzapalnie.

Ziołowa herbatka na gorączkę…

 

Składniki:  dwie łyżeczki suszonego kwiatu lipy, dwie łyżeczki kwiatu czarnego bzu (mogą być herbatki ekspresowe), łyżeczka kory wierzby białej, łyżeczka koszyczków rumianku.

Wykonanie: Składniki ziołowe zalać szklanką wrzątku. Zaparzyć pod przykryciem przez 5 minut. Odcedzić. Dodać sok wyciśnięty z cytryny, łyżeczkę miodu i nieco soku malinowego (według uznania). Pić herbatkę 3-4 razy dziennie.

Pieprz i… wanilia…, czyli o skarbie Azteków…

OLYMPUS DIGITAL CAMERA

Wanilia płaskolistna – surowiec zielarski stanowi torebka, którą poddaje się procesowi suszenia i fermentacji, otrzymując tzw. laski wanilii. Podstawowymi substancjami zawartymi w owocach wanilii są: olejek eteryczny (w nim wanilina), garbniki (taniny), polifenole, śluzy i żywice. Inne gatunki wanilii mogą zawierać alkohol anyżowy i jego pochodne lub estry cynamonowe. Wanilia to przede wszystkim roślina przyprawowa i kulinarna. W lecznictwie stosowano jej alkoholowe przetwory na zaburzenia trawienia, na gorączkę, stres, czy nerwowość. Uznawana jest za środek wzmacniający, pobudzający i afrodyzjak.

Zastosowanie w lecznictwie: Główne działanie terapeutyczne to przede wszystkim poprawa trawienia poprzez zwiększenie wydzielania soków trawiennych. Uważa się także, że wzmacnia organizm, relaksuje i poprawia samopoczucie, wpływając korzystnie na psychikę.

Odrobina prawdy w tym musi być, bo prawie każdy czuje się znakomicie po zjedzeniu gałki lodów waniliowych lub wypiciu kawy z ich dodatkiem:).

Przepis na nalewkę waniliową wg dr Różańskiego:

„Tinctura Vanillae: 1 część rozdrobnionej laseczki waniliowej zalać 1 częścią alkoholu 40-50%, macerować 7-14 dni, przefiltrować. Dodać miód 1:1, wymieszać.  Zażywać 1-2 razy dziennie po 1 łyżeczce dla poprawy samopoczucia i trawienia.”

Aromat waniliowy wykorzystywany jest także jako corrigens (substancja poprawiająca smak leków).

Wykazano w badaniach aktywność przeciwbakteryjną i przeciwutleniającą ekstraktów wanilii.

W przeszłości wanilia uchodziła za środek wiatropędny, pobudzający i przeciwgorączkowy, na skurcze, bolesne miesiączki oraz histerię. Dodawano ją także do żywności oraz w celu obniżenia ilości cukru potrzebnego do słodzenia, zakładając, że miała hamować próchnicę.

Obecne doniesienia na jej temat wskazują, że może ona zapewniać uczucie sytości oraz być może wpływać korzystnie na poziom lipidów we krwi.

Zastosowanie w kuchni: Wanilia służy jako dodatek do słodyczy, ciast, ciastek, lodów, deserów, napojów, w tym kawy i herbaty. Aromatyzuje się nią także tytoń. Dodaje się ją do napojów alkoholowych, czasem przyprawia owoce morza.

1. Lody waniliowe: 

3 żółtka
esencja waniliowa lub aromat waniliowy / cukier waniliowy
100g cukru pudru
500 ml śmietanki kremówki

W kąpieli wodnej ubić żółtka z cukrem, esencją waniliową, następnie wystudzić. Ubić śmietanę kremówkę i połączyć z żółtkami. Przelać do pucharków i wstawić do zamrażalnika na 5h.

2. Krem waniliowy do tortu: 1 niepełna szklanka kawy rozpuszczalnej, 1 szklanka cukru, 1 kostka masła, pół laski wanilii, 50g kakao/czekolada. Zaparzyć kawę z cukrem, ogrzewać, dodając kakao, następnie wanilię. Jak syrop zgęstnieje, ostudzić i dodać masło, następnie utrzeć na jednolitą masę.

3. Galaretka z mleka: 2 niepełne szklanki mleka, 1/5 szklanki śmietanki, pół laski wanilii, 5 łyżek cukru, niewielka ilość wody, 3 łyżeczki żelatyny.

Namoczyć w zimnej wodzie żelatynę. Mleko zagotować z laską wanilii drobno pokrojoną. Przecedzić i połączyć z cukrem, żelatyną i śmietanką. Zagotować i rozlać do naczyń. Schłodzić.

Zastosowanie w kosmetyce: Wanilia stanowi niekiedy składnik kosmetyków do pielęgnacji ciała (żele do mycia, kremy, emulsje do ciała), ale głównie służy do wyrobu perfum.

Ciekawostką jest też fakt, że związki aromatyczne wanilii są toksyczne dla początkowego stadium rozwojowego komarów.

Aztekowie pilnie strzegli swojego skarbu, jakim była dla nich wanilia. Wiedzieli, że znakomicie komponuje się ona z czekoladą. Dopiero konkwistadorzy przywieźli ją ze sobą i rozpowszechnili w Europie.

W 1805r. tak o niej napisano: strąk iest przyprawą wiadomey czekolady (…) zażyty ma sposobność soki w ciele nieznacznie a prędko przenikać; pobudzić do gwałtownego poruszenia, rozcieńczać, rozpalać: i dlatego słabym osobom lekarze czokolaty z wanilią zakazują. Rozumnie zażyty wzmacnia delikatne części, pędzi wiatry, posila pamięć; najbardziej skutkuje w członku rodzajnym.”

Źródła:

http://www.drugs.com/npp/vanilla.html

Czikow P., Łaptiew J., Rośliny lecznicze i bogate w witaminy

 Sinha AK, Sharma UK, Sharma N. A comprehensive review on vanilla flavor: extraction, isolation and quantification of vanillin and others constituents. Int J Food Sci Nutr . 2008;59(4):299-326

 Sharma UK, Sharma N, Sinha AK, Kumar N, Gupta AP. Ultrafast UPLC-ESI-MS and HPLC with monolithic column for determination of principal flavor compounds in vanilla pods. J Sep Sci . 2009;32(20):3425-3431

Kumar A, Rawlings RD, Beaman DC. The mystery ingredients: sweeteners, flavorings, dyes, and preservatives in analgesic/antipyretic, antihistamine/decongestant, cough and cold, antidiarrheal, and liquid theophylline preparations. Pediatrics . 1993;91(5):927-933

Wanilia a samopoczucie (Vanilla)

Waniliowa maska – maść wygładzająca…

OLYMPUS DIGITAL CAMERA

Waniliowa maska:

Składniki: 2 łyżki miodu, 2 łyżeczki oleju z awokado, kilka kropel esencji waniliowej, 1 łyżeczka oleju rycynowego, 15g maści alantoinowej.

W moździerzu ucierać miód i maść alantoinową. Następnie dodawać  stopniowo małymi porcjami składniki olejowe: olej z awokado i olej rycynowy. Na końcu dodać kilka kropel esencji waniliowej. Dokładnie wymieszać. Nałożyć na suche miejsca na skórze. Pozostawić na 10-15 minut. Zmyć delikatnie mokrym wacikiem kosmetycznym. Przechowywać w lodówce około tygodnia.

Maska nadaje się do nałożenia zarówno na spierzchnięte usta, jak i dłonie.

Olej z awokado znakomicie odżywia skórę.

Olej rycynowy pomaga uelastycznić naskórek i zmiękcza go.

Miód stanowi odżywczą bazę i dobrze komponuje się z olejami roślinnymi.

Maść alantoinowa goi chorobowo zmienione i przesuszone miejsca.

Esencja waniliowa nadaje przyjemny zapach masce

Maskę o konsystencji maści można nałożyć także na suche łokcie oraz pięty.

Olejkowy afrodyzjak, czyli o właściwościach olejku patchouli…

patchouli
Photo credit: jayeshpatil912 via Foter.com / CC BY

Olejek patchouli – to olejek eteryczny pozyskiwany z liści paczulki wonnej. Posiada słodki, egzotyczny i ziołowy  zapach. Otrzymywany jest  metodą destylacji z parą wodną. Główne związki, które zawiera, to: paczulol, bulnezen, benzoesan metylu, paczulen, seychelen  i kariofilen.

Olejek posiada działanie:

– przeciwzapalne

– antybakteryjne

– przeciwgrzybiczne

– antywirusowe

– przeciwtrądzikowe

– przeciwgorączkowe (medycyna Wschodu)

– odświeżające

– regenerujące

– moczopędne

– przeciwdepresyjne

– przeciwstresowe

– na blizny i rozstępy

– stymulujące (afrodyzjak) – podobno wyostrza wyobraźnię i zmysły:)

Zastosowanie w lecznictwie: Olejek stosuje się głównie zewnętrznie w różnych chorobach skóry – pomocniczo w trądziku, zmianach łuszczycowych, niektórych alergiach, zmianach zapalnych skóry, łojotoku czy łupieżu.

Kompres z dodatkiem olejku:  5-7 kropli leczniczego olejku na szklankę letniej wody. W wodzie z olejkiem zanurzyć kompres gazowy. Przykładać na miejsca się w przypadku bolące miejsca w tym na bóle reumatyczne, bóle mięśni i stawów oraz stany zapalne.

Zastosowanie w kuchni: Olejek skutecznie odstrasza różne owady. Można nim skropić zawieszki w kuchni, dodać do środków do czyszczenia powierzchni lub innych preparatów typu repelenty. Pająki nie znoszą jego zapachu. Posiada on dużą trwałość. Niektóre kadzidełka także zawierają olejek eteryczny. Ma on duże  zastosowanie w aromaterapii.

Zastosowanie w kosmetyce: Olejek stanowi podstawowy składnik perfum i wód toaletowych oraz utrwalacz.

Oliwka ujędrniająca (cellulit, rozstępy, blizny): zmieszać 5 łyżek stołowych oliwy z oliwek z 15 kroplami olejku eterycznego. Stosować po kąpieli do masażu.

Olejek patchouli utożsamiany był z zapachem ziemi. Poprawia nastrój, ujędrnia podczas masażu, a w powietrzu unosi zagadkowy aromat, szczególnie jeśli połączy się go z ylang-ylang, czy bergamotem…

 

https://www.researchgate.net/profile/Jacek_Michalski3/publication/275349885_A_Review_of_Essential_Oils_obtained_from_Plants_Lamiaceae_Family_and_their_Properties/links/55e0cd6f08ae2fac471ccdd6.pdf

Paul A, Thapa G, Basu A, Mazumdar P, Kalita MC, Sahoo L. Rapid plant regeneration, analysis of genetic fidelity and essential aromatic oil content of micropropagated plants of Patchouli, Pogostemon cablin (Blanco) Benth. – An industrially important aromatic plant. Ind Crop Prod 2010, 32: 366-374