Bez kategorii

Kozłek lekarski, waleriana lekarska (Valeriana officinalis L.) – roślina dwuletnia (do celów leczniczych), występująca na łąkach,  w lesie oraz nad wodą. Surowcem zielarskim jest korzeń. Ma on charakterystyczny nieprzyjemny zapach oraz  gorzkawo-palący  smak. W surowcu występują związki z grupy irydoidów (walepotriaty/walepotriany: waltrat, dihydrowaltrat i inne), olejek eteryczny (waleranon, walerenal, kwas walerenowy) oraz monoterpeny (α i β- pinen, kamfen, limonen, octan bornylu) kwasy fenolowe (kawowy, chlorogenowy i izoferulowy), flawonoidy, a także aminokwasy. Stwierdzono w nim także występowanie alkaloidów monoterpenowych oraz lignanów. Surowiec posiada długą historię stosowania – ustalono, że w osadzie w Biskupinie był stosowany jako środek uspokajający.

Zastosowanie w lecznictwie:

Surowiec wykazuje działanie uspokajające na OUN (ośrodkowy układ nerwowy).

Główne wskazania do jego zastosowania do użytku wewnętrznego to:

– silne pobudzenie emocjonalne

– nerwice

– lęk

– pomocniczo w depresji

– przyspieszonej akcji serca na tle nerwowym

– bezsenności

– trudności w zasypianiu

– pomocniczo w okresie przekwitania w przypadku objawów nerwowości i rozdrażnienia

– stanach skurczowych przewodu pokarmowego.

Odwary z korzenia stosuje się zewnętrznie w przypadku łojotoku i łupieżu.

Przeciwwskazania:

Nie zaleca się jego stosowania:

• u dzieci poniżej 12 roku życia
• u kobiet w ciąży
• w okresie karmienia.

Nie zaleca się także spożywania alkoholu podczas kuracji kozłkiem oraz prowadzenia pojazdów i obsługi maszyn.

Działania niepożądane:

– bóle głowy

– kołatanie serca

– bezsenność

– ospałość następnego dnia przy przedawkowaniu.

Interakcje:

Nie zaleca się łączenia korzenia kozłka z lekami z grupy nasennych, uspokajających, przeciwlękowych, przeciwdrgawkowych, haloperidolem, lekami znieczulającymi miejscowo i innymi.

Napar:
Jedną łyżeczkę zalać szklanką wrzątku i pozostawić pod przykryciem do zaparzenia na około 10-15 minut. Pić 1-2 razy dziennie.

Inne postaci to:

– tabletki

-kapsułki

-nalewka (krople walerianowe) i syrop (jeden z komponentów).

Historia ziołolecznictwa:

Medycyna tradycyjna polecała stosować kompresy z naparu kozłka na bolące mięśnie.

Ciekawym zastosowaniem było też użycie korzenia kozłka przed porodem u zwierząt:

„W tym samym celu tak kobietom, jak i rodzącym zwierzętom daje się do picia nahatki, gotowane z liśćmi poświęconej w kościele kapusty,  z kropem, zwanym też walerjaną, a u szlachty zagrodowej – stoniebem (kozłek lekarski)” –KRYSTYNA SZCZEŚNIAK, Zielnik nadniemeński.

Inna nazwa kozłka lekarskiego to macicznik, gdyż stosowano go na choroby kobiece. Wymieniany był wśród ziół leczniczych o działaniu rozkurczowym obok rumianku i mięty. Zalecano jego picie ze względu na właściwości rozkurczowe oraz zwalczające bóle menstruacyjne czy skurcze w obrębie jamy brzusznej. Pito go jako herbatkę.

Inne jego nazwy odnalezione w gwarze to: baldrian, badrian, biełrzan i inne.(„Osobliwe procesy fonetyczne w gwarowych wyrazach zapożyczonych na przykładzie nazw roślin”Jadwiga Waniakowa)

Koty bardzo lubią zapach waleriany. Wynika to z obecności kwasu walerianowego, który jest dla nich swoistym feromonem…

 Piśmiennictwo:

B. Muszyńska, M. Łojewski, J. Rojowski, W. Opoka, K. Sułkowska-Ziaja, Surowce naturalne mające znaczenie w profilaktyce i wspomagające leczenie depresji, Psychiatria Polska, 2015; 49(3), s. 435–453

A. Ożarowski, Ziołolecznictwo. Poradnik dla lekarzy, PZWL 1982, s.271-272I. Matławska, Farmakognozja, Poznań 2005, s. 203-205

http://www.ema.europa.eu/docs/en_GB/document_library/Herbal_-_HMPC_assessment_report/2016/04/WC500205373.pdf

http://www.herbapolonica.pl/magazines-files/724769-11.pdf

S. Kohlmϋnzer, Farmakognozja. Podręcznik dla studentów farmacji, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2000, Wydanie V, s. 394-396

Ashwagandha (Withania somnifera L.) – to roślina, która od wieków stosowana jest w tradycyjnej medycynie Indii, Sri Lanki oraz Pakistanu. Występuje naturalnie także w Ameryce Południowej. Nazwa gatunku oznacza według nomenklatury łacińskiej „wywoływanie snu” (somnifera). Nazwa „Ashwagandha” to koński zapach, który w rzeczywistości dotyczy jej podziemnych części.

Korzeń tej rośliny uważany jest za surowiec, który dodaje wigoru, poprawia ogólne samopoczucie, wzmacnia organizm i adaptuje go do sytuacji stresowych. Według badań przeprowadzonych na roślinie stwierdzono jej aktywność przeciwzapalną, antystresową, przeciwnowotworową, przeciwbakteryjną, przeciwgrzybiczną, immunomodulującą, adaptogenną oraz przeciwutleniającą. Korzystnie wpływa na układ krwionośny i ośrodkowy układ nerwowy. Zaliczana jest do roślin uspokajających oraz do afrodyzjaków. Najstarsze jej użycie dotyczyło leczenia reumatyzmu, cukrzycy, objawów menopauzy, bólów mięśni i stawów, wycieńczenia organizmu oraz stanów skurczowych.

Skład surowca: (korzenie, liście)

W swoim składzie zawiera: alkaloidy (witaferynę A, witaninę, somniferynę, tropinę i inne), saponiny, skopoletynę, sitoindozydy, kwasy fenolowe oraz witanolidy (najistotniejszy – D). Posiada także znaczną ilość żelaza.

Zastosowanie w lecznictwie:

• zwalcza lęki
• stabilizuje nastrój
• znosi zmęczenie
• zmniejsza bezsenność na tle stresowym
• poprawia odporność
• uzupełnia żelazo
• poprawia samopoczucie
• wspomaga zapamiętywanie

Przeciwwskazania:

Ashwagandhy nie należy łączyć z lekami z grupy barbituranów. Nie zaleca się stosowania w ciąży i okresie karmienia (ciekawostką jest to, że w Indiach podaje się ją w okresie ciąży w celu wzmocnienia mięśni macicy).

Dostępne formy:

W Polsce to tabletki, kapsułki, sproszkowany korzeń. W innych krajach: syrop, zioła do zaparzania (jako napar, wywar) oraz proszek.

Ashwagandha brzmi póki co jeszcze egzotycznie. Coraz częściej podkreśla się jednak jej korzystne działanie i być może w przyszłości szersze wykorzystanie lecznicze… Czekam z niecierpliwością na nowinki …

Piśmiennictwo:

Zapraszam do lektury najnowszego numeru miesięcznika „Kobieta i życie” oraz artykułu: Na jakie suplementy uważać, gdy chorujesz na… Iwony Janczarek. Konsultacja – autorka bloga. Znajdziecie w nim informację o interakcjach leków z wyciągami ziołowymi oraz innymi preparatami.

W tradycji chrześcijańskiej 15 sierpnia obchodzone jest Święto Wniebowzięcia NMP, nazywane też Świętem Matki Boskiej Zielnej. W tym dniu do kościoła przynosi się bukiety bogate w rozmaite zioła, kwiaty, rośliny, aby je poświęcić. „Teologicznie, zioła są powiązane z Matką Bożą poprzez walor zieloności (łac. viriditas), który przez teologów średniowiecznych był wiązany z dziewictwem. Pełna zieloności w swym dziewictwie Matka Boża stawała się naturalna opiekunką również pełnych zieloności ziół”.

W literaturze z XIX wieku opisano zioła i zboża, które wchodziły w skład bukietów. Wśród nich wymieniano: „koszaniec (trawę wysoką, czerwono kwitnącą), lubczyk, przestrach, ziele św. Wawrzyńca v. wawrzyńcowe ziele (żółto kwitnie w kupce kwiatki), lebiódkę (w krzakach), przestęp (rośnie wysoko, na dachach), krzyżową trawę (białe kwiatki), wielkie ziele (wysokie jak słoneczniki, ma kwiaty żółte małe), kotki (miękkie badylinki, kudłate), bluszcz (trawa wysoka kwitnie jak ślaz), wrotycz, miętę czarną (pipirytę), miętę kudłatą, piołun, paluszki, groch polowy, pszenicy i żyta kilka kłosów, mak, cebulę, jabłka, czosnek, marunę, tureckie proso (kitki czerwone), szparagi, boże drzewko, nagietki, konicz dziki, bukwicę.”

W okresie wiosenno-letnim rośliny  te miały najistotniejsze znaczenie kulturowe.  W świadomości ludowej uznawane były za  symbole wegetacji, życia, płodności i dostatku, będąc przy tym pierwszymi istotnymi zwiastunami nadchodzących w przyrodzie przemian. Dla ludności zyskiwały znaczenie lecznicze i wspomagające zdrowie. Niektóre zioła dostawały przy tym ciekawe nowe  zwyczajowe nazwy jak: paluszki Matki Boskiej (wierzbówka kiprzyca), kacze łapki (przywrotnik pospolity) czy fartuszki Matki Boskiej. Z roślin przeznaczonych do święcenia układano bukiety, które  niekiedy posiadały znaczne rozmiary wielkości snopków. Poświęcone rośliny po wysuszeniu przechowywane były pod dachem. Miały służyć  przez cały rok do ochrony przed niepożądanymi zjawiskami atmosferycznymi (grad, susza), czy przed przypadkami losowymi, jak choroba ludzi czy zwierząt gospodarskich. Niektóre zyskiwały także magiczne znaczenie. O leszczynie w woj. lubelskim pisano tak:

„święcą w dzień Matki Boskiej Zielnej; nigdy w nią piorun nie uderza i dlatego napadnięci w lesie przez burzę kryją się pod leszczyną lub idąc niesą jej gałęzie pod pachą”.

Istotna była różnorodność ziół – jak najwięcej rozmaitych gatunków w jednym bukiecie. Poszczególne gospodynie dbały o ich dobór i w tym celu wyruszały na poszukiwania roślin na łąkę, do ogrodu i na pole. Spośród zbóż dominowały:  żyto, jęczmień, owies, pszenica. Ł. Łuczaj w swojej pracy dotyczącej święcenia roślin w badanych cerkwiach wymienia: dalie, astry, nawłocie, maki, wrotycz, miętę, szałwię, krwawnik, marchew, ogórecznik, ostróżeczkę, przymiotno, słoneczniki, jastrun, len, petunię, jarząb i rdesty. W Karpatach popularne były jabłka, kalina, koper, lebodka.

 

Bardzo lubię osobiście ten zwyczaj, mimo że jest on obecnie mniej kultywowany niż wiele lat temu,  z uwagi na fakt, że podnosi on wartość roślin, ziół, owoców i przypomina nam o ich znaczeniu zdrowotnym, o którym często zapominamy.

 

„Prosimy Cię, pobłogosław przyniesione do Ciebie pierwociny zieleni tego roku, młode pędy zbóż, trawy, zioła i kwiaty. Zachowaj je od suszy, gradu, powodzi i wszelkiej szkody, aby wzrastały, radowały oczy, przynosiły jak najobfitszy plon i mogły służyć zdrowiu ludzi i zwierząt.”

Nie zapomnijmy o tej pięknej tradycji i przekażmy ją następnym pokoleniom.

Zioła od kuchni w te wakacje gościły w Ogrodzie Botanicznym w Libercu (Botanicka Zahrada Liberec).
Z całego serca polecam ten Ogród, który jest niezwykle bogaty w różnorodne gatunki roślin tropikalnych i szklarniowych. Można tu znaleźć rośliny z wszystkich kontynentów (w tym z Australii), pięknie oznaczone i podzielone tematycznie. Znajduje się w nim również wystawa nasion, akwaria z różnymi gatunkami zwierząt, lilie wodne oraz ekspozycja minerałów. Dużo informacji dostępnych jest w panelach multimedialnych, dostępnych także w języku polskim.

Relacja fotograficzna na facebookowej stronie Zioła od kuchni…