Depresja sezonowa (SAD – Seasonal Affective Disorder) jest to schorzenie, które rozpoczyna się charakterystycznymi objawami zwykle w porze jesienno-zimowej i towarzyszy im remisja w okresie wiosenno-letnim. Do głównych jej symptomów należą: zmiany w nastroju takie jak: niepokój, smutek i rozdrażnienie, utrata zainteresowań trwająca ciągle co najmniej dwa tygodnie, adhedonia, brak nadziei, trudności w koncentracji, lęki, obniżona aktywność fizyczna i psychiczna, ogólna obojętność, spadek libido, zaburzenie poczucia własnej wartości, myśli samobójcze, brak radości w życiu codziennym, poczucie winy. Bardzo charakterystycznym objawem jest również wzmożony apetyt na słodycze, szczególnie w godzinach wieczornych i nocą, wskutek czego zwykle następuje wzrost wagi. U niektórych osób obserwuje się jednak spadek wagi. U pewnej liczby kobiet nasilają się objawy zespołu napięcia przedmiesiączkowego: większa drażliwość, tkliwość, obolałość piersi, ospałość, brak energii oraz wahania nastroju (zwiększona płaczliwość, gniew, furia, niekontrolowane emocje). Nie jest to jednostka chorobowa, lecz zespół objawów, których właściwe rozpoznanie przyczynia się do odpowiedniego zareagowania i poprawy jakości życia osób zapadających na ten rodzaj depresji[i][2].
Dlaczego zapadamy na depresję sezonową?
Nie ma jednoznacznej odpowiedzi na to pytanie. Istnieje kilka teorii, które składają się na możliwość wystąpienia wyżej opisanych objawów.
Pierwszą z nich jest przede wszystkim ograniczona ilość światła słonecznego, która trafia do naszej siatkówki. W okresie od września do maja w naszej strefie geograficznej zmniejsza się nasłonecznienie. Wraz z nim pojawia się mała ilość światła słonecznego w godzinach porannych, która może zmieniać aktywność neuroprzekaźników – substancji wydzielanych w naszym układzie nerwowym oraz zaburzać rytm wydzielania hormonów. Obniżony nastrój wynika zwykle ze spadku poziomu serotoniny i noradrenaliny we krwi.
Drugi efekt, który jest wynikiem nieodpowiedniego nasłonecznienia to zaburzenia rytmu dobowego, a tym samym zmiana długości snu i czuwania. Z kolei dysonans między tymi oboma czynnikami wpływa na nasze zachowania w ciągu dnia i na to, jak się czujemy[1].
Trzeci czynnik, który może być przyczyną depresji jesiennej to hormon melatonina ((N-acetylo-5-metoksytryptamina). Jest to hormon wytwarzany w szyszynce, który odpowiada na właściwe funkcjonowanie naszego zegara biologicznego, a tym samym za długość i charakter pory snu i czuwania. Melatonina definiuje organizmowi, kiedy jest noc, a kiedy dzień. Zaburzenie wynikające z jej podwyższonego poziomu we krwi może powodować objawy takie jak: senność czy przemęczenie[3].
Jak możemy sobie poradzić z depresją sezonową?
- Preparaty z dziurawca zwyczajnego i szafranu
Dziurawiec zwyczajny (Hypericum perforatum L.) znany jest nie od dziś jako skuteczny środek w leczeniu łagodnych i umiarkowanych depresji. W metaanalizie 23 badań z randomizacją z udziałem 1757 pacjentów ambulatoryjnych, mających łagodne lub umiarkowanie ciężkie objawy depresyjne wykazano, że ekstrakt z dziurawca był znacznie skuteczniejszy od placebo oraz posiadał podobną skuteczność wobec standardowych leków z grupy antydepresantów. Efekty uboczne wystąpiły u zaledwie 19.8% pacjentów[4].
Mechanizm działania ekstraktów z ziela dziurawca oraz związków w nim zawartych pozostaje nadal nie do końca poznany. Uważa się, że powodują one blokadę wychwytu zwrotnego serotoniny, dopaminy i noradrenaliny. Za to działanie odpowiada zespół związków, wśród których wymienia się: hiperycynę, hiperforynę, flawonoidy oraz procyjanidyny[5].
W odniesieniu do depresji sezonowej wykazano jego aktywność w badaniu klinicznym, w którym wzięło udział 20 pacjentów z sezonowym zaburzeniem afektywnym. Otrzymywali oni 300mg standaryzowanego ekstraktu z dziurawca trzy razy dziennie. Część z nich przebywała w pomieszczeniu z jasnym światłem, część zaś ze światłem o małym natężeniu. W przypadku obu grup nastąpił znaczny spadek w punktacji Hamilton Depression Scale bez wskazania różnicy pomiędzy grupami z jasnym i ciemnym oświetleniem [6].
Podczas kuracji ekstraktami z dziurawca należy zachować ostrożność w przypadku stosowania innych leków oraz unikać zbyt silnej ekspozycji na słońce z uwagi na możliwość wystąpienia fotowrażliwości skóry.
Warto też wspomnieć o innej roślinie wykazującej podobnie jak dziurawiec działanie przeciwdepresyjne, a mianowicie o szafranie uprawnym (Crocus sativus L.). Działanie to polega na zwiększeniu stężenia serotoniny i dopaminy w ośrodkowym układzie nerwowym, a przez to poprawę nastroju. Safranal – składnik nadający zapach surowcowi posiada działanie zbliżone do syntetycznych antydepresantów [12].
- Fototerapia
Fototerapia to nic innego, jak leczenie światłem. Wykorzystuje się w tej metodzie specjalne lampy, które służą do porannych naświetlań. Czas naświetlania powinien wynosić około pół godziny dziennie, zwykle zaraz po przebudzeniu. Wymagane natężenie to ponad 2500 luksów. Czas trwania kuracji to 14 dni. Wydłużenie czasu kuracji może nastąpić w przypadku, gdy zachodzi taka konieczność nawet do wiosny. Zwykle ta forma terapii przeważa swoją skutecznością nad farmakoterapią[7].
Inna metoda to leczenie światłem ze specjalnych lamp fluorescencyjnych z wyselekcjonowaną wiązką promieni w seansach trwających 30 – 60 minut dwa razy dziennie – rano i wczesnym wieczorem na dwie godziny przed zaśnięciem. Naświetlanie powinno zacząć się w momencie wystąpienia pierwszych objawów depresji sezonowej lub w okresie zmiany czasu z letniego na zimowy [11] .
- Suplementacja witaminy D
W badaniach wykazano związek poziomu witaminy D z obniżonym nastrojem i jego sezonowym występowaniem. W badaniu na grupie pacjentów w podeszłym wieku wykazano, że obniżony nastrój towarzyszył głównie osobom, u których poziom tej witaminy był niski [8].
W badaniu interwencyjnym, które przeprowadził Gloth wraz ze współpracownikami losowo wybranym ośmiu osobom podawano witaminę D w ilości 100 000 IU, u siedmiu osób zaś zastosowano fototerapię. Wpływ podawania witaminy D był bardziej znaczący niż fototerapia w leczeniu depresji sezonowej [9].
W innym badaniu z kolei podawano 44 osobom 0, 400 lub 800 j.m. witaminy D przez pięć dni pod koniec zimy. Stwierdzono w nim, że podawanie witaminy D redukowało negatywne objawy oraz poprawiało ogólny stan pacjentów [10].
Jak poradzić sobie z obniżonym nastrojem?
Jeśli zauważymy u siebie niepokojące objawy depresji sezonowej, spróbujmy skorzystać z następujących rad:
- Postarajmy się spędzać czas na świeżym powietrzu, szczególnie wystawiajmy swój organizm na działanie słońca w pogodne dni, dużo spacerujmy i spędzajmy czas z przyjaciółmi.
- Skorzystajmy z nowoczesnych lamp i wykonujmy krótkie seanse naświetleń.
- Sięgnijmy po witaminę D w dawkach zalecanych w okresie jesienno – zimowym (800j.m.-2000 j.m).
- Zastosujmy preparaty zawierające standaryzowany ekstrakt z dziurawca. Mogą to być formy tabletek, kapsułek lub wyciąg (intractum). Zażywajmy je regularnie zgodnie z zaleceniami i nie łączmy jednocześnie z naświetleniami (ze względu na fotouczulenia).
Podczas kuracji dziurawcem pamiętajmy o interakcjach z przyjmowanymi innymi lekami. Nie zaleca się bowiem przyjmowania jego przetworów z preparatami zawierającymi: teofilinę, glikozydy naparstnicy, inne leki przeciwdepresyjne, przeciwzakrzepowe, tryptany, immunosupresyjne oraz doustne środki antykoncepcyjne.
- W przypadku, gdy stosowane metody okazały się nie wystarczające, a nasz nastrój byłby nadal obniżony, zwróćmy się o pomoc do specjalisty w celu podjęcia odpowiedniego leczenia farmakologicznego lub psychoterapii.
Piśmiennictwo:
[1]Bereza B., Depresja sezonowa – wybrane aspekty diagnostyczne i terapeutyczne, Pediatr Med rodz Vol 5 Numer 2, 2009, s. 113-119.
[2] Święcicki Ł., Choroba afektywna sezonowa (depresja zimowa), Instytut Psychiatrii i Neurologii, Monografie psychiatryczne 4, Warszawa 2006.
[3] Gawlik O., Nowak J. Z., Zaburzenia rytmów biologicznych w depresji – poszukiwanie nowych strategii terapeutycznych, Postępy Psychiatrii i Neurologii 2006, 15 (3), s. 171-178.
[4] http://jmp.ir/article-1-557-en.pdf
[5] Committee on Herbal Medicinal Product (HMPC), Assessment Report on Hypericum Perforatum L., Herba. London 2009, Doc. Ref. EMA/HMPC/101303/2008.
[6] Kasper S., Treatment of seasonal affective disorder (SAD) with Hypericum Extract, Pharmacopsychiatry 1997 (30), s. 89-S93.
[7] Święcicki Ł., Depresja zimowa — epidemiologia, etiopatogeneza, objawy i metody leczenia, Psychiatria w Praktyce Ogólnolekarskiej 2007, 1 (7), s. 15–21.
[8] The Journal of nutrition, Health& Aging, Volume 3, Number1, 1999.
[9] Gloth 3rd FM, Alam W, Hollis B. Vitamin D vs broad spectrum phototherapy in the treatment of seasonal affective disorder. J Nutr Health Aging 1999;3(1):5–7.
[10] Lansdowne AT, Provost SC. Vitamin D3 enhances mood in healthy subjects during winter. Psychopharmacology (Berl) 1998;135(4):319–23
[11] http://www.aptekarzpolski.pl/2009/11/10-2009-aby-zachowac-energie-ciala-i-umyslu/
[12] Rios JL, Recio MC, Giner RM, Máñez S. An update review of saffron and its active constituents. Phytother. Res. 1996; 10: 189–193
