Photo credit: Edsel L via Foter.com / CC BY-SA
Chrzan pospolity – to roślina zielna z rodziny Krzyżowych. Surowiec o właściwościach leczniczych stanowi korzeń. Ma on silny, ostry i drażniący smak i zapach. W swoim składzie zawiera znaczne ilości witaminy C, B i A oraz związki wapnia, magnezu i potasu. Ponadto występuje w nim olejek eteryczny, glikozydy, enzymy, cukry i fitoncydy. Posiada właściwości odkażające (antybakteryjne i przeciwgrzybicze) oraz przeciwutleniające.
Chrzan używany jest jednak głównie jako przyprawa do ciężkich potraw. W medycynie tradycyjnej stosowany był jako środek ochronny przed szkorbutem, na kaszel i katar, jako środek moczopędny, poprawiający apetyt, regulujący trawienie (zwiększający wydzielanie soku żołądkowego), podnoszący odporność i przeciwreumatyczny. W tym celu pito sok z ćwikły, wyciąg z korzeni chrzanu oraz stosowano okłady z liści chrzanu na bolące miejsca.
Zastosowanie w lecznictwie: Korzeń chrzanu posiada właściwości żółciopędne i pobudzające łaknienie. Działa także odkażająco i miejscowo rozgrzewająco oraz lekko moczopędnie. Dodawany do ciężkich potraw, mięs czy do kiełbas powoduje lepsze ich trawienie oraz zapobiega wzdęciom.
Dawny przepis na mleczko chrzanowe – 1/2 łyżeczki utartego na świeżo chrzanu zalać 1 szklanką gorącego mleka, pić 1 raz dziennie. Pomaga niektórym na wzdęcia i zaparcia.
Sok chrzanowy na zaburzenia czynności wątroby – 50g świeżo utartego chrzanu zalać 1/4 szklanki wody. Pozostawić na 30 minut. Odcedzić i osłodzić cukrem lub miodem. Pić 3 razy dziennie 1 łyżkę stołową soku. (przepis z książki: ” Zielnik dla każdego”).
Miód z chrzanem – wymieszać 1 łyżkę miodu z 1/2 łyżeczki utartego chrzanu. Stosować przy przeziębieniu.
Okłady z chrzanu – tarty chrzan wymieszać z ostudzoną wodą na konsystencję papki. Następnie umieścić ją w lnianej ściereczce i przykładać na bolące miejsca, np. na stawy, w bólach reumatycznych.
Zastosowanie w kuchni: W kuchni wykorzystuje się głównie korzeń chrzanu, ale także i jego liście. Są one naturalnym konserwantem, środkiem smakowym i pleśniobójczym. Dodaje się je do marynat, pomidorów, ogórków oraz przetworów grzybowych.
Korzeń chrzanu można suszyć lub spożywać świeżo utarty z dodatkiem soku z cytryny (nie ciemnieje). Ma on ostry smak. Stanowi dodatek do potraw mięsnych, sosów (sos chrzanowy), do jajek, wędlin. Wchodzi w skład ćwikły. Łączy się go także z jabłkiem lub śmietaną.
Młode liście chrzanu stanowią źródło witaminy C. Można dodawać je do sałatek, wypiekać na nich chleb oraz do przyprawiania potraw z warzywami.
Potrawy z dodatkiem chrzanu:
1. Chrzan z jabłkami:
0.5 kg jabłek obrać, oczyścić z nasion i zetrzeć na tarce na drobno. Podobnie utrzeć obrany chrzan (50g) i wymieszać z 25g cukru i sokiem z 1 cytryny. Wymieszać i włożyć do słoiczka. Podawać z kurczakiem, wędliną, mięsem.
2. Roladki szynkowe:
250g bitej śmietany wymieszać z 3 łyżkami tartego chrzanu. Doprawić solą i odrobiną cukru. Napełnić plastry szynkowe zwinięte w roladkę. Podawać na zimno jako przekąskę.
3. Pasta kanapkowa:
Utrzeć na drobnej tarce 1 marchew, 1 mały seler i chrzan (3 łyżki utartego chrzanu). Dodaj niepełną szklankę majonezu, 1 łyżkę soku cytrynowego oraz przyprawić. Podawać z pieczywem jasnym jako pastę.
Zastosowanie w kosmetyce: W tradycji ludowej stosowano tarty chrzan zmieszany ze śmietaną jako środek rozjaśniający plamy na skórze i piegi.
Tonik chrzanowy: utrzeć 2 korzenie chrzanu na małych oczkach, wycisnąć sok i wymieszać go z 2/3 szklanki wody przegotowanej i ostudzonej. Przemywać twarz wacikiem nasączonym tonikiem przy problemach skórnych i trądzikowych.
Należy jednak uważać z przesadnym stosowaniem świeżego chrzanu na skórę, gdyż może wywołać podrażnienie miejscowe i przekrwienie.
Jak mówi polskie przysłowie – dobry chrzan, ale nie sam…
Źródła:
Teresa Wielgosz: Wielka księga ziół polskich. Poznań: Publicat S.A., 2008.
Postępy Fitoterapii 1/2004, s. 14-18
Hanna Szymanderska, Z łąki na talerz, 2014
Lanska Dagmar, Polne rośliny w kuchni, 1990
Jak ekscytujące! Cieszę się przeczytać artykuł!