Jarzębina pospolita, jarząb – surowcem jest wysuszony owoc. Świeże owoce dla ptaków są przysmakiem, człowieka mogą przyprawić o biegunkę i wymioty. Zawierają cukry, kwasy organiczne, pektyny, garbniki, witaminę C, K, PP i karoteny. Mają działanie moczopędne, przeczyszczające, żółciopędne, wzmacniające. Stosowane zewnętrznie łagodzą stany zapalne, zmniejszają obrzęki i odkażają. Pite w formie odwaru lub naparu łagodzą zmiany żylakowe i są pomocne przy przeziębieniu.
Zastosowanie w lecznictwie: Napar: 1 łyżkę stołową wysuszonych i rozdrobnionych dojrzałych owoców zalewamy wrzątkiem i zaparzamy. Odcedzamy i pijemy, można dodać cukier do smaku.
Odwar: 1 łyżkę świeżych owoców zalewamy wodą i gotujemy ok. 45 minut. Odcedzamy i pijemy.
Zastosowanie w kuchni: Owoce świetnie nadają się do przygotowania dżemów, konfitur, win (jarzębiak), likierów, kompotów, a wysuszone lub przemrożone jako dodatek do mięs np. kurczaka czy dziczyzny. W przemyśle spożywczym stanowią konserwant i źródło substancji słodzącej zwanej sorbitolem. Ze smaków dzieciństwa pamiętam jarzębinę w polewie czekoladowej – była smaczna i słodka.
Kurczak z jarzębiną: kurczak, masło, olej, cebula, sól, listki laurowe, pieprz, ziele angielskie, tymianek, goździki, jarzębina – 3 łyżki, pół szklanki białego wina. Podzielić kurczaka na części i smażyć lub zapiec w naczyniu żaroodpornym z dodatkiem masła, oleju, cebuli i przypraw. Przełożyć do piekarnika i piec z dodatkiem wina aż do miękkości. Jarzębinę ugotować jak na kompot. Dodać do mięsa i piec nie dłużej niż kwadrans.
Kompot z jarzębiny: 600 g cukru, 1 l wody zagotować. Dodać do nich 2 kg jarzębiny i długo gotować. Owoce przełożyć do słoików, zalać resztą zalewy i zawekować.
Jarzębina z ”procentami”: 1 kg cukru, 1 kg jarzębiny, po 60 dag owoców: jabłka, gruszki, śliwki, środek żelujący, szklanka wody, 3 łyżki brandy, cytryna. W garnku wysmażyć jarzębinę z wodą, dodać do niej cukier i gotować na małym ogniu. Następnie dodać pokrojone na małe kawałki owoce i sok z cytryny, gotować 5 minut. Na końcu wsypać środek żelujący i gotować zgodnie z przepisem. Wyłączyć kuchenkę, wlać alkohol i zamieszać. Zawekować.
Zastosowanie w kosmetyce: Ze względu na obecność kwasów owocowych i garbników, które działają odkażająco i ściągająco, ze świeżych owoców można wykonywać kosmetyki pielęgnacyjne do skóry z niedoskonałościami, trądzikiem czy stosować punktowo na wypryski. Jarzębina wchodzi w skład kremów przeciwzmarszczkowych na dzień i na noc.
Maseczka: garść owoców jarzębiny rozgniatamy w miseczce i nakładamy na twarz na 10 minut. Spłukujemy. Maseczka działa przeciwbakteryjnie i wysuszająco. Osoby mające przebarwienia i kruche naczynka również mogą ją stosować, gdyż zawarta w nasionach witamina C wybiela piegi i uszczelnia drobne naczynka.
Ciekawostka: Alkoholowe przetwory z jarzębiny były w medycynie ludowej stosowane w leczeniu nadpobudliwości płciowej u mężczyzn.