Zioła towarzyszą człowiekowi od zarania dziejów. Pierwsze wzmianki o ziołach sięgają już czasów starożytności. 4 tysiące lat przed naszą erą sumeryjski lekarz na tabliczkach z Nippur opisał rośliny lecznicze takie jak rumianek, babka, nagietek czy lukrecja – używane do dziś.
Zioła od wieków służą ludziom za pokarm, są naturalnym lekarstwem na różne choroby oraz wykorzystuje się je w profilaktyce schorzeń. Używa się całych roślin, ich części, wydzielin lub wyizolowanych mieszanin lub pojedynczych substancji.
Zioła stanowiące element zdrowej diety człowieka to najczęściej przyprawy. Najpopularniejsze z nich to bazylia, oregano, kurkuma, kolendra, rozmaryn, tymianek, laur, goździki, pietruszka, pieprz i kminek. Dodatek do potraw stanowią: mięta, szczypiorek, koper włoski, pokrzywa czy melisa.
W codziennym menu nie powinno także zabraknąć odpowiednich ilości warzyw i owoców, wśród których na szczególną uwagę zasługują: maliny, dzika róża, jagoda czarna, czarna porzeczka czy aronia.
Bazylia pospolita– surowcem leczniczym jest ziele. Zawiera olejek eteryczny, flawonoidy, garbniki, saponiny oraz witaminy. Posiada charakterystyczny korzenny zapach. Ze względu na substancje gorzkie, które pobudzają wydzielanie soków trawiennych, znalazła zastosowanie w dolegliwościach ze strony przewodu pokarmowego takich jak: niestrawność, stany skurczowe jelit, wzdęcia czy brak łaknienia. Olejek bazyliowy działa ponadto przeciwzapalnie i odkażająco. Dodatek jako przyprawy do potraw warunkuje dobre samopoczucie i pozytywny nastrój.
Bazylii używa się do przygotowywania sałatek, do warzywnych potraw, twarożku, mięsnych marynat, makaronów, sosów czy zup. Wchodzi w skład pesto, które łączy się z ugotowanym spagetti. Na skalę przemysłową używa się jej do wyrobu likierów oraz konserw.
Liść rozsmarowany na dłoniach odstrasza muchy i komary, oraz łagodzi ich ukąszenia.
Rozmaryn lekarski – w lecznictwie stosowany jest liść rozmarynu. Zawiera olejek eteryczny (kamfora), gorzkie terpeny, kwas rozmarynowy oraz flawonoidy. Zioło łagodzi zaburzenia trawienia, gdyż zwiększa wydzielanie soków trawiennych, łagodzi wzdęcia i stany skurczowe przewodu pokarmowego, pobudza łaknienie oraz zmniejsza stany zapalne. Jego alkoholowe przetwory używane na zewnątrz rozgrzewają miejscowo, pobudzają krążenie, łagodzą bóle reumatyczne i dolegliwości mięśniowe.
Olejek rozmarynowy wchodzi w skład maści stosowanych w leczeniu reumatyzmu, przy skręceniach, stłuczeniach oraz zmęczeniu mięśni po wysiłku. Gotowy kupiony olejek można rozcieńczyć kilkukrotnie i smarować obolałe miejsce. Wtarty w skronie i czoło łagodzi bóle głowy, a szczególnie bóle migrenowe.
Do użytku wewnętrznego stosuje się Napary w celu pobudzenia apetytu, złagodzenia niestrawności i przeciwskurczowo. Herbatę można pić pomocniczo przy przeziębieniu, bólu gardła i kaszlu. Łagodzi ona stany zapalne, pomaga w odrywaniu zalegającej wydzieliny i działa odkażająco.
Napar może służyć także do przemywania przy stanach zapalnych skóry i wypryskach.
Doskonale komponuje się w potrawach z mięsem, szczególnie z jagnięciną i dziczyzną oraz z rybą. Ma aromatyczny korzenny i gorzkawy smak. Może służyć jako dodatek do zup, mięsa mielonego, wędliny, sałatek i warzyw oraz jako ozdoba potraw.
Owoc dzikiej róży to znakomite źródło witaminy C oraz B, E, A, K. Zawiera β-karoten, likopen, flawonoidy i antocyjany oraz tajemniczą substancję GOPO. Jest bogaty w pektyny i sorbitol. Surowiec ma działanie lekko przeczyszczające i moczopędne. Zawarta w nim naturalna witamina C uszczelnia drobne naczynka i poprawia odporność organizmu. Substancja o nietypowej nazwie GOPO posiada działanie przeciwzapalne, co pozwala stosować ją pomocniczo w leczeniu choroby zwyrodnieniowej stawów.
Owoce dzikiej róży wchodzą w skład mieszanek stosowanych przy przeziębieniu. Równie skuteczny jest sok z dzikiej róży, który możemy sami wykonać lub zakupić w aptece czy sklepie zielarskim. W medycynie ludowej używane są także płatki kwiatu, które poza walorami zapachowymi zawartego w nich olejku eterycznego, posiadają garbniki, a te działają ściągająco i łagodzą stany zapalne jamy ustnej. Wystarczy 1 łyżka płatków na 1 szklankę gorącej wody, zaparzamy i płuczemy gardło.
Orzech włoski – należy do grupy roślin garbnikowych. W lecznictwie wykorzystuje się jego liście, w kuchni zaś owoce. Liście stanowią źródło garbników – substancji przeciwbakteryjnych i ściągających oraz kwasów fenolowych. Zawierają także witaminę C, flawonoid – kwercetynę, która łagodzi stany zapalne oraz olejek eteryczny i juglon – odpowiadający za barwienie skóry na brunatny kolor. Owoce są bogate w nienasycone kwasy tłuszczowe, głównie kwas alfa-linolenowy, a ich spożycie chroni przed miażdżycą.
Liść orzecha łagodzi stany zapalne skóry, przewodu pokarmowego, hamuje biegunkę i ogranicza potliwość. W formie płukanki przynosi ulgę w zapaleniach gardła i jamy ustnej.
Nasiona obrane z łupinek świetnie nadają się do ciast, czekolad, lodów, deserów, sałatek, makaronów. Spożywane w dużych ilościach są niestety kaloryczne. Stanowią źródło witamin z grupy B i E.
Len zwyczajny – surowcem leczniczym są nasiona lnu nazywane siemieniem. Głównymi jego składnikami są: śluz, olej, a w nim witamina E i NNKT – niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe, lignany i fitosterole. Siemię lniane można pić, spożywać lub stosować zewnętrznie. Zawarty w nasionach śluz działa łagodząco, powleka błonę śluzową przewodu pokarmowego i jamy ustnej, wspomaga leczenie stanów zapalnych i ułatwia wypróżnienie. NNKT są korzystne w diecie cukrzycowej i przeciwmiażdżycowej, gdyż obniżają poziom cholesterolu i cukru. Nasiona lnu są pomocne w leczeniu dolegliwości dermatologicznych takich jak: owrzodzenia, trudno gojące rany czy stany zapalne skóry.
Olej lniany: obniża poziom cholesterolu we krwi, chroni przed miażdżycą.
Nasiona lnu dodawane są do pieczywa, musli i ciastek.
Malina właściwa – surowcem leczniczym jest owoc i liść. Owoc stanowi źródło witamin: C, B, E, K, kwasów owocowych, śluzu i cukrów. Liść natomiast zawiera garbniki, flawonoidy oraz witaminę C. Obydwa surowce są skuteczne w łagodzeniu objawów przeziębienia i grypy. Działają napotnie, wzmacniająco i lekko rozgrzewająco. Liść maliny ze względu na obecność garbników hamuje biegunkę, działa przeciwzapalnie na błonę śluzową żołądka, gardła i jamy ustnej. Przynosi także efekt moczopędny. Owoce maliny poprawiają smak leków i są przysmakiem w kuchni.
Spożywane regularnie poprawiają pracę jelit i ułatwiają wypróżnianie.
Owoce są znakomitym składnikiem: soków, dżemów, syropów, win i deserów. Dekoruje się nimi ciasta, ciasteczka i inne kulinarne wspaniałości.
Kurkuma, Ostryż długi – surowiec zielarski stanowi kłącze. Głównymi jego składnikami są: olejek eteryczny, kurkumina i polisacharydy. Ma działanie żółciopędne, rozkurczowe i odkażające. Zwiększa wydzielanie soku żołądkowego i trzustkowego. Polecane jest w różnych chorobach związanych z zastojem żółci, w kamicy żółciowej, niestrawności, stanach zapalnych przewodu pokarmowego oraz dróg żółciowych. W kuchni Indii uchodzi za popularną przyprawę.
Zmieloną kurkumę można spożywać bezpośrednio, w dawce dobowej do 3g, najlepiej w dawkach podzielonych na czczo.
Przynosi ulgę przy wzdęciach, uczuciu pełności, niestrawności oraz schorzeniach wątroby i woreczka żółciowego.
Polecana jest w diecie antyrakowej – aktualnie prowadzone są badania nad jej wykorzystaniem w leczeniu niektórych nowotworów. Wspomaga obniżenie cholesterolu.
Dzięki właściwościom przeciwzapalnym może być spożywana jako lekarstwo przez osoby cierpiące na reumatyzm.
Kurkuma jest podstawowym składnikiem przyprawy o nazwie curry. Służy do barwienia potraw np. ryżu, masła czy sera. Wchodzi w skład dań mięsnych z drobiu, jagnięciny czy ryb oraz warzyw. Można nią konserwować żywność. Nadaje potrawom charakterystyczny aromat, który według pasjonatów kurkumy poprawia nastrój i chroni przed depresją.Z
Owies – roślina uprawna, z której w lecznictwie wykorzystuje się źdźbło. Jest ono bogate w krzemiany (moczopędne), cynk, saponiny (przeciwgrzybicze i przeciwbakteryjne), flawonoidy (moczopędne) i alkaloidy. Posiada działanie przeciwzapalne i ściągające. Preparaty ze słomy owsianej łagodzą AZS – atopowe zapalenie skóry, ciemieniuchę, łojotok oraz zmiany skórne, którym towarzyszy świąd. Surowiec wchodzi w skład produktów homeopatycznych na uspokojenie. Płatki owsiane są cennym składnikiem diety. Dostarczają bowiem witamin i minerałów, wzmacniają organizm szczególnie w wyczerpujących schorzeniach i cukrzycy. W celu redukcji masy ciała najlepiej spożywać owies w formie namoczonej lub prażonej. W słomie owsianej znajduje się substancja o nazwie koniferyna, która uważana jest za afrodyzjak.
Kleik owsiany czyli płatki ugotowane na wodzie są skuteczne na schorzenia żołądkowo-jelitowe. Należy spożywać je regularnie.
Napary z ziela owsa przynoszą ulgę w sytuacjach stresowych, wyczerpaniu i nerwicach tak przynajmniej podaje medycyna ludowa. Odwary ze względu na działanie moczopędne są skuteczne w chorobach nerek i reumatyzmie.
Kąpiel owsiana: 50g słomy owsianej zalać 1 litrem wody i gotować kwadrans. Odcedzić i dodać do wanny z wodą. Kąpać się 10 minut. Dzieci z AZS również mogą skorzystać z takiej kąpieli, dla nich jednak przygotowuje się wywar z 25g owsa i gotuje pół godziny.
Owies jest cennym źródłem NNKT – niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych korzystnych w diecie przeciwmiażdżycowej, witamin, błonnika i śluzu. Te dwa ostatnie składniki zapewniają prawidłowe wypróżnianie, natomiast śluz powleka błonę śluzową żołądka i łagodzi podrażnienia. Można spożywać otręby owsiane (skórka z ziaren), ziarna i płatki owsiane oraz wypieki z mąki owsianej.
Brzoza brodawkowata i omszona- do celów leczniczych używane są liście i sok wyciekający z naciętego pnia na wiosnę. Liście zawierają flawonoidy, olejek eteryczny i sole mineralne. Substancje te działają moczopędnie i zwiększają wydalanie kwasu moczowego. Posiadają także garbniki i kwasy fenolowe. Sok i napar jest skuteczny w zakażeniach bakteryjnych i stanach zapalnych układu moczowego oraz kamicy i dnie moczanowej. Pomocniczo używa się ich także w leczeniu reumatyzmu, trądziku, chorób prostaty. Liście działają również napotnie, a stosowane zewnętrznie przeciwzapalnie. Sok brzozowy czyli oskoła bogaty w minerały, aminokwasy, kwasy organiczne pity regularnie wzmacnia organizm i poprawia metabolizm. Nasze prababcie podawały go dzieciom, aby lepiej rosły.
Zioła w jadłospisie:
Oregano (lebiodka)- składnik farszu, pizzy. Ułatwia trawienie, łagodzi objawy przeziębienia, grypy w formie naparu.
Kolendra- nasiona stanowią składnik wędlin, liście nadają się do sałatek i sosów. Wspomaga trawienie, wzmacnia organizm.
Koper włoski- liście są składnikiem sosów. Nasiona i liście łagodzą objawy niestrawności, wzdęcia oraz kolki.
Laur- dodaje się go do gulaszu, zup, potrawek, kapusty. Pobudza proces trawienia.
Tymianek- posiada właściwości odkażające i wykrztuśne. W potrawach dodawany jest do sosów i do mięsa ze względu na przyjemny smak i zapach.
Pietruszka- jest źródłem witaminy C i żelaza. Świeże jej liście odświeżają oddech. Służy do dekoracji potraw.
Goździki- pobudzają trawienie, łagodzą mdłości. Żute- odkażają jamę ustną i uśmierzają ból zęba.
Pieprz- zwiększa apetyt, wspomaga metabolizm.
Cynamon- łagodzi kolki i mdłości, odkaża i wzmacnia.
Gorczyca- działa przeciwbakteryjnie, zwiększa trawienie, jest składnikiem musztardy.
Melisa- uspokaja, łagodzi stany zapalne żołądka, na zewnątrz pomaga zwalczać opryszczkę. Służy do dekoracji potraw.
Mięta- zwalcza stany skurczowe przewodu pokarmowego, wzdęcia, pobudza pracę wątroby i woreczka żółciowego. Odświeża.
Jagoda czarna- hamuje biegunkę i wzmacnia wzrok.
Aronia, czarna porzeczka, dzika róża- jest źródłem witaminy C. Chroni organizm przed przeziębieniami. W postaci soków do picia.
