Zioła od kuchni w styczniowym numerze miesięcznika „Kobieta i życie” z ziołowymi kuracjami na przeziębienie oraz w wywiadzie na temat zastosowania ziół. Zapraszam do lektury (numer dostępny w sprzedaży).
zioła
Lasagne bolognese z ziołami…
Prosta lasagne po bolońsku:
Składniki:
– 500g mięsa mielonego wieprzowo -wołowego
– 300g pokrojonego w grube plastry żółtego sera (polecam edamski)
– kilka ząbków czosnku
– puszka pomidorów pelati
– bazylia
– oregano
– zioła prowansalskie
– sól, pieprz
– duża łyżka masła
– duża łyżka mąki
– 350 ml zimnego mleka
– płaty makaronu lasagne
Na rozgrzaną patelnię wrzucić mięso i smażyć na małym ogniu. Po zmianie barwy mięsa na szarą dodać posiekany drobno czosnek. Smażyć jeszcze chwilę i dodać na patelnię puszkę pomidorów. Smażyć aż do rozpadu pomidorów, dodać przyprawy i dusić jeszcze przez 2 minuty.
Aby przygotować sos beszamelowy w rondlu roztopić masło, dodać mąkę i lekko ją zasmażyć. Dolać zimne mleko i mieszać do zgęstnienia sosu. Opcjonalnie dodać odrobinę gałki muszkatołowej i wymieszać.
Do wysmarowanej masłem prostokątnej formy do pieczenia włożyć na spód plastry makaronu, następnie wylać część sosu bolognese. Kolejną warstwę ułożyć z plastrów sera. Następnie rozprowadzić na serze pół sosu beszamelowego. Potem znowu warstwa makaronu, mięsnego sosu, sera, druga połowa beszamelu, makaron…
Ostatnią warstwą ma być sos bolognese przykryty plastrami sera. Foremka wędruje do piekarnika rozgrzanego do 150°C na 45-60 minut.
Smacznego!
Na niestrawność i do musztardy- gorczyca biała…
Gorczyca biała – surowiec zielarski stanowią nasiona. Zawierają one związki z grupy glukozynolatów, śluz, związki mineralne, witaminy, przeciwutleniacze oraz olej tłusty. Ma palący gorzki smak, stąd nazwa gorczyca. Rozgryzione nasiona pobudzają czynności wydzielnicze przewodu pokarmowego, zwiększają apetyt, przyspieszają trawienie. Całe nasiona z kolei łagodzą stany zapalne i chronią błonę śluzową żołądka oraz niwelują zaparcia. Stosowane zewnętrznie działają drażniąco na skórę. Gorczyca to także powszechny dodatek do marynat i sosów. W Starożytności dodawano ją do potraw i napojów w przekonaniu, że jest afrodyzjakiem. Dziś powraca się do niej.
Zastosowanie w lecznictwie: Najprostszą formą podania jest zjedzenie nasionek gorczycy. Rozgryzione nasiona wpływają korzystnie na trawienie, gdyż zwiększają wydzielanie soku żołądkowego. Dzięki obecności śluzu nie drażnią przy tym błony śluzowej.
Połknięte całe nasiona zmniejszają stan zapalny oraz ułatwiają wypróżnianie. Korzystnie wpływają także na pracę wątroby i łagodzą wzdęcia. Spożycie w racjonalnych ilościach nie powoduje działań niepożądanych (inaczej niż w przypadku gorczycy czarnej, ale o niej kiedy indziej…)
Gorczyca biała może być stosowana zewnętrznie w formie okładów. W tym celu należy rozdrobić nasiona (4 łyżki stołowe) i dodać małą ilość ciepłej wody, tak aby powstała odpowiednia konsystencja papki. Następnie nakładać na bolące miejsca, takie jak: stawy, mięśnie na czas 10-15 minut. Stosować do około 2 tygodni. (wytyczne Komisji Europejskiej).
Domowym sposobem jest także moczenie bolących stóp w ciepłym naparze z nasion oraz tzw. poduszki gorczycowe na reumatyzm (poduszki wypełnione ziarnami gorczycy).
O jej korzystnych właściwościach wspominają także dawne podręczniki weterynaryjne.
Na chrypkę i kaszel na wsi zażywano ziarna gorczycy utarte z miodem oraz pomocniczo przy infekcjach jako środka bakteriobójczego.
Napar z nasion służył jako domowa płukanka na stany zapalne gardła. Na Ukrainie wdychano tabakę z dodatkiem sproszkowanej gorczycy na katar.
Ze względu na korzyści płynące z jej stosowania bywa zaliczana do składników diety antynowotworowej.
Zastosowanie w kuchni: Gorczyca to przede wszystkim przyprawa i naturalny konserwant. Każdy wie, że dodaje się ją do marynat, ogórków konserwowych, do kiełbas, wędlin, mięs, ryb czy warzyw konserwowych (takich jak: papryka, buraki, kapusta, pikle) lub grzybków. Liście tej rośliny dodawane są do sałatek lub past ziołowych. Gorczyca biała jak i inne jej odmiany stanowi składnik musztardy oraz pieprzu ziołowego.
Ulubioną marynatą do pieczonego mięsa przez mojego męża jest właśnie ta z dodatkiem gorczycy białej. Mięso po upieczeniu jest dużo bardziej kruche…
Niegdyś: „Liście lebiody drobno krajano, sparzano gotującą wodą i odcedzano »aby gorycz odeszła«. Następnie znowu zalewało się wodą, wsypywało garść kaszy jęczmiennej, dodawało masła i soli i gotowało się…”
A dziś?
1. Surówka z kapusty czerwonej: 50 dag kapusty czerwonej, majonez, szczypiorek, rzodkiewki, musztarda, sól, pieprz.
Kapustę pokroić na kawałki, dodać do niej plasterki rzodkiewek, dodać szczypiorek. Wymieszać majonez z musztardą i połączyć z warzywami. Doprawić do smaku
2. Ziołowy ocet: 4 szklanki octu winnego, przyprawy: rozmaryn, estragon, ziarna pieprzu, ziarna gorczycy,pocięte ostre papryczki (wszystkie inne przyprawy nierozdrobnione).
W butelce umieścić przyprawy i zalać je octem. Zamknąć i wstrząsnąć butelką. Odstawić na 2 tygodnie jak nalewkę mieszając od czasu do czasu. Następnie odsączyć zioła.
3. Domowa łagodna musztarda: 12 łyżek gorczycy białej, 6 łyżek białego wina, sól, pieprz, ocet winny (1-2 łyżki), miód.
Zmielić ziarenka gorczycy (Jeśli ktoś woli, by część zostawić w całości, można rozdrobnić mniej). Zalać je winem i octem, dodać przyprawy, miód i wymieszać. Schłodzić przez 24 godziny w lodówce. Przełożyć do słoiczka.
Zastosowanie w kosmetyce: Gorczyca wchodzi w skład maseczek odżywczych na włosy. Można zmieszać ją sproszkowaną z żółtkiem i oliwą, wmasować w skórę głowy, następnie spłukać. Maseczka pobudzi ukrwienie skóry głowy, a tym samym spowoduje lepsze odżywienie cebulek włosowych.
Na niestrawność, dla smaku i do ogórków- niezastąpiona gorczyca biała…
źródła:
J Klećkowska-Nawrot, R Nowaczyk… – DAWNA MEDYCYNA … – researchgate.net
Ł Łuczaj – Etnobiologia Polska, 2011 – etnobiologia.com
M Abdalla – Etnografia Polska, 1995 – lib.pia.org.pl
B Sawicka, E Kotiuk, B Bienia, B Krochmal-Marczak… – researchgate.net
W Kudełka, A Kosowska – Zeszyty Naukowe/Uniwersytet …, 2008 – yadda.icm.edu.pl
J Lipecki, A Libik – Folia Hortic. Supl, 2003 – ptno.ogr.ur.krakow.pl
M Schlegel-Zawadzka, M Barteczko – … Nauka Technologia Jakość, 2009 – yadda.icm.edu.pl
I. Matławska ,Farmakognozja, Poznań 2005
H. Szymanderska, Z łąki na talerz, Świat Książki, Warszawa, 2014
P. Czikow, J. Łaptiew,„Rośliny lecznicze i bogate w witaminy”, PWRiL, 1987
A. Mcintyre, Apteczka babuni w pospolitych dolegliwościach, tłum. J. Figlewska, wyd. Delta, 1997
Drugi wśród przypraw po szafranie, czyli o kardamonie…
Kardamon (malabarski) – surowiec zielarski stanowi owoc. Głównymi jego składnikami są: olejek eteryczny bogaty w związki terpenowe (limonen, terpineol), sterole roślinne, sole mineralne i błonnik. Pachnie bardzo aromatycznie i posiada korzenny, palący smak. Ceniony jest w kuchni Indii oraz Skandynawii. Jako przyprawa pobudza łaknienie, zwiększa wydzielanie soków trawiennych i wspomaga funkcjonowanie przewodu pokarmowego. Starożytni Rzymianie i Grecy dodawali do potraw, leków i kosmetyków. Uznawany był także za afrodyzjak.
Zastosowanie w lecznictwie: Kardamon pobudza czynności wydzielnicze układu trawiennego, zapobiega wzdęciom oraz działa ogólnie stymulująco na organizm. Uważany jest za remedium carminativum, co znaczy środek wiatropędny obok kopru, rumianku czy anyżu. Jest pomocny w schorzeniach takich jak: biegunka, niestrawność, wymioty, kolka i bóle głowy.
Napar: 1 łyżeczka rozdrobnionych nasion (najlepiej świeżo zmielonych)/ 1 szklanka gorącej wody. Zaparzać przez kwadrans pod przykryciem. Pić na czczo w celu pobudzenia trawienia.
Czasem dodatkowo w lecznictwie tradycyjnym Indii sięga się po niego w kaszlu, zimnie i zapaleniu oskrzeli oraz anoreksji. Wchodzi w skład płukanek na gardło i na chrypkę (można w tym celu wykorzystać napar).
Zaleca się jego spożycie w profilaktyce chorób układu sercowo-naczyniowego (badano jego działanie moczopędne, wpływ na ciśnienie krwi oraz efekt uspokajający).
W Pakistanie kardamon zaliczany jest do tradycyjnych środków regulujących poziom cukru we krwi.
Zewnętrznie – kardamon stosuje się w niektórych schorzeniach skórnych (w medycynie tradycyjnej krajów Wschodu). Ciekawy jest fakt, że według najnowszych badań zostały potwierdzone jego właściwości przeciwgrzybicze wobec niektórych ludzkich patogenów z rodzaju Aspergillus oraz działanie przeciwbakteryjne.
Doskonale odświeża oddech, co jest wykorzystywane po dziś dzień (żucie nasion po posiłku). Uważa się też, że może ograniczać rozwój próchnicy.
Napary z dodatkiem sproszkowanych nasion znoszą zmęczenie i poprawiają nastrój:)
W moim osobistym odczuciu kawa z dodatkiem kardamonu niezwykle orzeźwia i zwiększa koncentrację…i nieco przyspiesza przemianę materii w tym zestawieniu.
Zastosowanie w kuchni: Kardamon to przede wszystkim przyprawa, którą dodaje się do kawy i herbaty. Używa się go jako dodatek do deserów, piernika, ziołowego chleba, chłodnika, grzańca, potraw mięsnych, owoców, marynat, mieszanek przyprawowych, wędlin, sosów, zup i wielu innych dań. Wchodzi w skład: garam masala oraz curry. W kuchni duńskiej przyprawia się nim klopsiki oraz ciasto. Aromatyzuje się nim alkohole.
Najstarszy spisany tradycyjny przepis (XVI w.) na piernik norymberski z dodatkiem kardamonu to: „1 Pfd. Zucker ½ Seidlein oder 1/8 erlein Honig 4 Loth Zimet 1½ Muskatrimpf 2 Loth Ingwer 1 Loth Car[d]amumlein ½ Quentlein Pfeffer 1 Diethäuflein Mehl ergibt 5 Loth schwer” – 1 funt cukru – ½ półkwaterki lub ⅛ kwarty miodu – 4 uncje/łuty cynamonu – 1½ gałki muszkatołowej – 2 uncje/łuty imbiru – 1 uncja/łut kardamonu – ½ szczypty(?) pieprzu – 1 garść mąki”.
Grzane wino z kardamonem
składniki:
– butelka czerwonego wina (ja proponuję Merlot)
– 330ml cydru jabłkowego
– 50ml brandy
– 1 pomarańcza
– 3 łyżki stołowe miodu
– 5 goździków
– 4 całe zielone nasiona kardamonu
– 1 gwiazdka anyżu
– 2 laski cynamonu
Wlać do garnka płyny i podgrzewać na bardzo małym ogniu. Dodać pokrojoną w plastry pomarańczę i pozostałe składniki. Podgrzewać minimum 30 minut do godziny od czasu do czasu mieszając. Idealny napój na zimowe wieczory.
Inne potrawy z dodatkiem kardamonu pojawią się niebawem na blogu…
Zastosowanie w kosmetyce: Olejek kardamonowy jest stosowany w produkcji perfum. Dodatkowo zawiera on naturalne substancje przeciwutleniające, przez co wchodzi w skład niektórych kosmetyków pielęgnacyjnych. Jest również doskonałym odświeżaczem powietrza.
Świeżo zmielony długo jeszcze pachnie dziś w mojej kuchni…
Olejek do masażu: kilka kropel gotowego olejku z kardamonu dodać do oliwy z oliwek. Inna opcja to rozetrzeć zmielony kardamon z oliwą z oliwek i przecedzić przez gazę (oliwa nabierze charakterystycznego orientalnego zapachu). Wykonać masaż lekko go podgrzewając.
Pierwszy wśród przypraw to szafran, drugi zaś to kardamon… Którego wolicie?
Źródła:
Marian Rejewski- Rośliny przyprawowe i używki roślinne. PWRiL. Warszawa,
M Magalski – Rocznik Toruński, 2014
J Hasik – Postępy Fitoterapii – czytelniamedyczna.pl
Turk J Biol 32 (2008) 51-55
World Journal of Medical Sciences 3 (2): 81-88, 2008
Phytother. Res. 19, 633–642 (2005)
S Sultana, FA Ripa, K Hamid – Pakistan Journal of Biological …, 2010
Pak. J. Bot., 41(6): 2777-2782, 2009
Journal of Ethnopharmacology 115 (2008) 463–472
VS Korikanthimathm, D Prasath, G Rao – J. Med. Arom. Crops, 2000
Oliwa zawsze sprawiedliwa…
Oleum Olivarum – olej tłoczony z owoców (z miąższu z pestką) oliwki europejskiej (na zimno lub odpowiednio na gorąco). W jego składzie występują: jedno- i wielonienasycone kwasy tłuszczowe oraz witamina E. W oliwie z pierwszego tłoczenia występują również inne związki, takie jak: polifenole oraz wolne kwasy fenolowe. To ona dostarcza organizmowi niezbędnej ilości NNKT. Substancja o nazwie oleeuropeina działa przeciwmiażdżycowo i jest antyutleniaczem. Kwasy tłuszczowe zawarte w oliwie obniżają cholesterol, korzystnie wpływają na naczynia krwionośne oraz posiadają właściwości przeciwzapalne. Sterole w badaniach wykazują aktywność przeciwnowotworową. Podobnie jak oliwę w lecznictwie wykorzystuje się liście oliwki, głównie w formie ekstraktów w celu obniżenia ciśnienia krwi oraz jako środek moczopędny.
Poza walorami smakowymi i wykorzystaniem w potrawach od wielu lat oliwa z oliwek ceniona jest jako naturalny składnik diety ochronnej dla układu krwionośnego oraz składnik kosmetyków i rozpuszczalnik dla substancji.
Zastosowanie w lecznictwie: Oliwa zastosowana do użytku wewnętrznego jest przede wszystkim środkiem wspomagającym zwalczanie zaparć. Reguluje trawienie, łagodzi wzdęcia oraz stany zapalne przewodu pokarmowego. W większych dawkach działa żółciopędnie. Wspomaga leczenie schorzeń takich jak: wrzody żołądka i dwunastnicy, kamica żółciowa czy utrudnione lub rzadkie oddawanie stolca (obstrukcja).
Zmniejsza także zły cholesterol, przez co obniża ryzyko miażdżycy, udaru czy zawału serca. Działa przeciwzakrzepowo i redukuje ciśnienie krwi (wielonienasycone kwasy tłuszczowe). Poprzez obecność polifenoli ochrania komórki wątroby.
Uważa się, że wywiera istotny wpływ na obniżenie zachorowalności na choroby alergiczne (astmę).
Może być spożywana przez cukrzyków, gdyż według badań uczestniczy w regulacji poziomu cukru w surowicy krwi.
Oliwa z oliwek może być stosowana zewnętrznie do nacierania (sama lub z dodatkiem świeżego startego czosnku) na bóle stawowe, urazy. Jest też środkiem łagodzącym ukąszenia owadów.
Medycyna tradycyjna poleca także jej stosowanie jako preparatu do rozpuszczania woskowiny usznej oraz na bolące nerki (smarowanie ciepłą oliwą).
Zastosowanie w kuchni: Oliwa ma bardzo szerokie zastosowanie w kuchni zarówno jako składnik sałatek, surówek, pesto czy sosów.
Sałatka z tuńczyka inaczej: Składniki: tuńczyk w puszce (najlepiej 2), makaron, papryka świeża, czosnek, kalafior, oliwa z oliwek, sól, pieprz, cukier (ewentualnie).
Różyczki kalafiora gotować około 6 minut w wodzie z solą. Ugotować makaron. Posiekany czosnek lekko zrumienić na oliwie i wymieszać z makaronem. Dodać tuńczyka, pokrojoną drobno paprykę i kalafior, sól i pieprz. Wymieszać.
Sos cygański: cebula, ketchup/sos pomidorowy, filety śledziowe, ogórek konserwowy, oliwa, sól, pieprz, musztarda. Pokroić na drobno cebulę, ogórek i filety. Dodać do nich oliwę i ketchup/sos pomidorowy i doprawić do smaku.
„Kostki lodu” z oliwy: świeże zioła (dowolna kompozycja) umieścić w foremce do lodu na wysokość 3/4. Uzupełnić objętość oliwą prawie do pełna. Włożyć do zamrażalnika i głęboko mrozić. Takie „kostki lodu” służą jako domowa przyprawa do dań smażonych lub pieczonych. Pozwala dłużej cieszyć się smakiem świeżych ziół nawet zimą:)
Zastosowanie w kosmetyce: Oliwa doskonale natłuszcza i uelastycznia skórę. Tworzy warstwę ochronną przed podrażnieniami. Opóźnia efekty starzenia (polifenole) oraz nadaje skórze gładkość.
Można stosować ją zewnętrznie przy takich schorzeniach jak: opryszczka, egzemy, ciemieniucha, zmiany łuszczące się. Dodaje się ją do maseczek do włosów, kremów, masek do twarzy, oliwek, szamponów na suche i zniszczone włosy i preparatów pielęgnacyjnych na paznokcie.
Maska na zniszczone końcówki włosów: wymieszać niewielką ilość oliwy z oliwek z olejem arganowym i wetrzeć w końcówki włosów.
Maseczka na spierzchnięte usta: 1 łyżeczkę miodu np. lipowego wymieszać z 1 łyżeczką oliwy. Nałożyć na usta na 15 minut. Nadmiar usunąć.
Oliwka na suche dłonie: zmieszać oliwę z oliwek z 1 łyżką oleju z wiesiołka. Dodać do nich kilka kropel płynnej witaminy E. Wymieszać. Nałożyć na dłonie i wmasować.
Najprostszy peeling to oliwa wymieszana z solą morską.
Oliwa w naszej kuchni to prawie standard. W dobrze zbilansowanej diecie nie powinno jej zabraknąć. Słuszne może kiedyś okazać się przysłowie:
Oliwa zawsze sprawiedliwa, na wierzch wypływa…
Źródła:
Farmakopea Polska Wyd. VIII, tom III.
K. Blecha, I.Wawer, Profilaktyka zdrowotna i fitoterapia, 2011.
Lamer- Zarawska E., Kowal-Gierczak B., Niedworok J. red., Fitoterapia i leki roślinne, PZWL, Warszawa 2007, 51-55.
Postępy Fitoterapii 3/2007, s. 168-171
Postępy Fitoterapii 1/2010, s. 30-37
A. McIntyre Apteczka babuni w pospolitych dolegliwościach, 1997
Bohumir Hlava- Rośliny kosmetyczne PWRiL. Warszawa; Zioła z apteki natury
Szczeć – powrót do korzeni… korzeni szczeci…
Szczeć (pospolita) – surowiec zielarski stanowi liść i korzeń. Główne ciała czynne to: kwasy fenolowe (kawowy, chlorogenowy i inne), saponiny, alkaloidy, kwas ursolowy i irydoidy. Suma tych związków wykazuje działanie przeciwzapalne, odkażające, przeciwreumatyczne i wzmacniające odporność (tu polisacharydy zawarte w korzeniu). Od 9 wieków stosowano ją w leczeniu schorzeń takich jak: dna moczanowa, RZS (Reumatoidalne Zapalenie Stawów), zmian zapalnych oraz leczenia dolegliwości skórnych. Dziś na nowo wróciła do łask jako zioło wspomagające także terapię boreliozy, dzięki korzystnemu wpływowi na układ immunologiczny i właściwościom bakteriobójczym.
Zastosowanie w lecznictwie: Najstarsze informacje o szczeci wskazują, że stosowano ją niegdyś w łagodzeniu bólów reumatycznych, zmian zapalnych w obrębie stawów oraz podczas reakcji bólowych w przebiegu dny moczanowej.
Dziś wiadomo, że zawarte w surowcu kwasy fenolowe posiadają działanie odkażające i przeciwzapalne. W badaniach na myszach potwierdzono wszystkie te właściwości ekstraktów z korzeni szczeci.
Pozytywny efekt uzyskano także w badaniach na cytotoksyczność Dipsacus asper (możliwe w przyszłości zastosowanie w terapii nowotworów). Wykazano także działanie ochronne na serce oraz wzmacniające na tkankę kostną.
Stwierdzono właściwości antyutleniające związków zawartych w szczeci (pochodnych kwasu chinowego), co sugeruje, że mogą one zapobiegać rozwojowi miażdżycy.
W medycynie ludowej szczeć miała także inny użytek: „Jeżeli dziecko źle się chowało, „było liche” powszechnie stosowano kąpiele „na śmierć lub na życie” z dodatkiem rośliny zwanej szczeć”.
Zarówno w Europie, Azji jak i Afryce różne gatunki szczeci używano w leczeniu osteoporozy, pomocniczo przy złamaniach kości, fibromialgii, terapii nowotworów i chorobie Alzheimera. Na przykład Dipsacus inermis miał znaczenie w chorobach układu trawiennego. Jego liście spożywane jako warzywo miały pobudzać wydzielanie soku żołądkowego oraz łagodzić wzdęcia.
Dotarłam także do chińskiego medykamentu z dodatkiem szczeci nazywanego: Tonify Yang – środka wzmacniającego przy wyczerpaniu organizmu.
Medycyna chińska polecała wykonać odwar z podziemnych części rośliny i stosować go do wewnątrz na schorzenia układu pokarmowego oraz zewnętrznie w formie okładów na urazy i bóle bioder.
A dziś? Największą uwagę skupiła na sobie szczeć pospolita, czyli Dipsacus sylvestris. Jest korzystna w chorobach reumatycznych i… być może w boreliozie? (do szczegółów odsyłam do znakomitego źródła wiedzy: http://rozanski.li/?p=345).
Czas i nowe badania pokażą, jakie poznamy jej nowe odsłony…
ŹRÓDŁA:
Borelioza – Borreliosis – fitoterapia cz. III i trochę narzekania
Postępy Fitoterapii 4/2014, s. 232-238
E Szot-Radziszewska – Analecta: studia i materiały z dziejów …, 2007 – yadda.icm.edu.pl
T.M. Hung et al. / Journal of Ethnopharmacology 108 (2006) 188–192
SR Jensen, SE Lyse-Petersen, BJ Nielsen – Phytochemistry, 1979 – Elsevier
Y Zhang, H Kiyohara, T Matsumoto, H Yamada – Planta medica, 1997 – europepmc.org
YW Zhang, Z Xue – Yao xue xue bao= Acta pharmaceutica Sinica, 1990
YQ Zhou, ZL Yang, L Xu, P Li… – Cell biology international, 2009
YM Zhao, YP Shi – Chemistry & biodiversity, 2011
D Begum, SC Nath – Journal of herbs, spices & medicinal plants, 2000
Phytochemical informatics of traditional Chinese medicine and therapeutic relevance
MK Kaul – Indian Journal of Traditional Knowledge, 2010
CS Weckerle, R Ineichen, FK Huber, Y Yang – Journal of …, 2009
Chlebek Baby Jagi, czyli o pospolitym taszniku…
Tasznik pospolity – surowiec stanowi ziele zebrane w porze kwitnienia. Tasznik jest chwastem, który można spotkać niemalże wszędzie w naszym kraju. Jego właściwości lecznicze dotyczą jednak głównie medycyny tradycyjnej. W swoim składzie zawiera: garbniki, aminy, kwasy fenolowe, flawonoidy (diosminę i rutozyd), olejek eteryczny oraz aminokwasy. Zawiera znaczne ilości witaminy C. Bywa stosowany w zaburzeniach trawiennych, krwawieniach z dróg rodnych oraz w innych dolegliwościach kobiecych. Najczęściej jednak w praktyce spotyka się jego użycie zewnętrzne, głównie na trudno gojące rany, czy krwawienia z nosa.
Zastosowanie w lecznictwie: Świeży sok wyciśnięty z ziela tasznika ułatwia gojenie ran, drobnych ropni, wyprysków, czy owrzodzeń. Garbniki zawarte w zielu działają ściągająco, odkażająco i hamują drobne krwawienia. Flawonoidy z kolei przynoszą efekt przeciwzapalny.
Na częste krwotoki z nosa można wykonać z gazy tampon i nasączyć go świeżym sokiem, następnie zahamować krwawienie, jeśli nie jest zbyt obfite.
Na stany zapalne skóry i drobne zranienia można stosować okłady z naparu z tasznika.
Napar: 1 łyżeczkę rozdrobnionego ziela zalać około pół szklanki gorącej wody. Zaparzyć pod przykryciem. Po ostudzeniu przemywać nim skórę lub wykonać okład z gazy nasączonej letnim naparem na chorobowo zmienione miejsce. Napar można pić na dolegliwości menstruacyjne.
Jedną z postaci leku była niegdyś nalewka z ziela. Tak o niej pisano:
„Interesujący był sposób „wypiekania” nalewki z tasznika pospolitego (Capsella bursa -pastoris Med.) zwanego zozulnikiem – butelkę ze spirytusem i rozdrobnionym zielem wkładano w surowy bochenek chleba i wypiekano w piecu chlebowym. Po wyjęciu chleba z pieca lekarstwo było gotowe. Na wiosnę zapobiegawczo pito soki ze świeżych ziół, jedzono świeżą rutę z masłem i chlebem, lub barszcz gotowany z zielem rozchodnika pospolitego (Sedum acre L.).”
Nalewka z ziela tasznika wykonana metodą współczesną: świeżo zebrane ziele zmielić. Do 100 g miazgi dodać ½ szklanki spirytusu i wymieszać. Pozostawić w zamkniętym naczyniu w temperaturze pokojowej na 10 dni. Często mieszać. Pić na krwawienia miesiączkowe lub z przewodu pokarmowego.
Na ból brzucha kiedyś przykładano ziołowe kataplazmy lub kąpano się w wodzie z odwarem z tasznika pospolitego. Na kaszel pito odwar z ziela tasznika.
Medycyna tybetańska zalecała jego stosowanie na wymioty, na zaburzenia pracy nerek, jako środek wzmacniający, oczyszczający, w schorzeniach układu oddechowego oraz układu nerwowego. Do dziś w niektórych krajach przetwory z tasznika służą łagodzeniu obfitych miesiączek, czy mają za zadanie wzmacniać mięśnie macicy (prawdopodobnie poprzez obecność alkaloidów). Z tego względu nie zaleca się stosowania jej przetworów kobietom w ciąży oraz w okresie karmienia.
Tasznik wchodzi w skład mieszanek stosowanych pomocniczo w leczeniu przerostu gruczołu krokowego.
Zastosowanie w kuchni: Liście tasznika mają lekko gorzki smak. Przypominają w nim nieco rzeżuchę. W niektórych krajach np. w Iranie spożywa się je wraz z mięsem, zupą czy w sałatce. Dostarczają organizmowi niezbędnej witaminy C oraz soli mineralnych.
W niektórych kuracjach oczyszczających poleca się łączyć świeże liście tasznika z liśćmi mniszka w sałatkach z dodatkiem oliwy.
Nasiona tasznika mogą zastępować ziarnka pieprzu.
Sama jako dziecko zrywałam tasznik i smakowałam jego części, które nazywało się serduszkami. Podświadomie czułam, że ta roślina nie może być szkodliwa 🙂
Zastosowanie w kosmetyce: Tonik ściągający: wykonać napar, przemywać nim skórę.
Płukanka do gardła: wykonać napar z 1 łyżeczki koszyczków rumianku i 1 łyżeczki ziela tasznika. Po ostudzeniu do temperatury pokojowej płukać nim gardło. Płukanka działa ściągająco i przeciwzapalnie.
Kąpiel odświeżająca: wykonać napar (0,5l). Wlać do kąpieli. Czas kąpieli: 10 minut.
Tasznik, taszka, tobołek, …- mnie najbardziej rozbawiła jednak nazwa Chlebek Baby Jagi…a was?
Źródła:
1. E Pirożnikow – Medycyna Nowożytna: studia nad historią …, 2005
2. J Waniakowa – researchgate.net
3. A Grys, Z Łowicki, A Gryszczyńska, M Kania, A Parus – 2011 – depot.ceon.pl
4. J Lutomski – Postępy Fitoterapii, 2002
5. E Szot-Radziszewska – Analecta: studia i materiały z dziejów …, 2007
6. Postępy Fitoterapii 4/2012, s. 250-253
7. Journal of Ethnopharmacology 96 (2005) 145–150
8. E Miraldi, S Ferri, V Mostaghimi – Journal of Ethnopharmacology, 2001
9. Y Dogan, S Baslar, G Ay, HH Mert – Economic Botany, 2004
10. Kohlmünzer, Farmakognozja, wyd.V, 2000
11. Aleksander Ożarowski- Ziołolecznictwo. PZWL. Warszawa
12. Klasztorna apteka. Zioła ojca Kiliana.
13. Hanna Szymanderska, Z łąki na talerz, 2014.
Zapomniany hamyczek, czyli o anyżu…
Biedrzeniec anyż – surowiec zielarski stanowi jego owoc. Posiada on silny zapach i słodki charakterystyczny smak. Należy do grupy roślin przyprawowych. Zawiera olejek eteryczny, a w nim anetol, a także substancje zapasowe takie jak: białko, węglowodany czy tłuszcz. Jego główne działanie lecznicze to: poprawa pracy układu trawiennego oraz działanie wykrztuśne. Poleca się go także jako składnik mieszanek ziół stosowanych w okresie laktacji.
Zastosowanie w lecznictwie: Owoc anyżu w ciężkostrawnych potrawach (zaleca się jego żucie) lub napar działa rozkurczowo na mięśnie gładkie jelit, zwiększa wydzielanie enzymów uczestniczących w procesie trawienia. Zapobiega wzdęciom, kolkom, działa wiatropędnie.
Napar: 1 łyżeczkę rozdrobnionego przed użyciem surowca zalać 1 filiżanką gorącej wody, zaparzyć pod przykryciem, odcedzić. Jeśli nie chcemy rozdrabniać surowca, należy gotować całe nasiona z dodatkiem szklanki wody na wolnym ogniu przez około 10 minut, odcedzić i pić kilka razy dziennie na dolegliwości trawienne (odwar).
Olejek eteryczny zawiera substancje o działaniu: bakteriobójczym, grzybobójczym, przez co wspomaga zwalczanie drobnych infekcji układu pokarmowego oraz oddechowego. Ponadto zwiększa wydzielanie śluzu w oskrzelach, przez co upłynnia zalegającą wydzielinę i ułatwia odkrztuszanie. Wchodzi w skład preparatów stosowanych w infekcjach gardła, krtani oraz na kaszel i chrypkę.
Składniki olejku eterycznego przechodzą do mleka matki, dzięki czemu mogą łagodzić stany zapalne przewodu pokarmowego i wzdęcia u dzieci nim karmionych.
Niegdyś anyż wykorzystywano jako środek uspokajający oraz afrodyzjak (ma działanie estrogenne). W lecznictwie tradycyjnym uznawany za zioło wspomagające laktację oraz przyspieszający miesiączkowanie.
Herbatka z nasion anyżu to także płukanka na stany zapalne jamy ustnej i gardła o właściwościach odkażających.
Działania niepożądane: rzadko odczyny alergiczne po stosowaniu surowca. Częściej objawy uboczne po użyciu dużych dawek doustnie olejku anyżowego.
Zastosowanie w kuchni: Anyż stanowi w Polsce nieco zapomnianą przyprawę. Pasuje zarówno do wypieków (słodyczy, pieczywa, ciast), alkoholi, jak i do dań z warzywami (sałaty, warzywa gotowane na parze). Przyprawia się nim dania z grzybów, dania mięsne (z drobiu, wieprzowiny, ryb) oraz wędliny. Aromatyzuje się nim sosy oraz zupy. Jest także składnikiem cukierków anyżowych.
Tu przypomina mi się anegdota z dzieciństwa, kiedy będąc na wycieczce w Czechach wszyscy zaopatrzyliśmy się w duże ilości cukierków czekoladowych z racji ich ceny. Po powrocie okazało się, że w smaku były mocno anyżowe… miny nam wtedy zrzedły, bo nie każdy lubił anyż…
Anyż dodawany bywa do wódek i likierów (raki, ouzo, mastika i anisette).
Moje propozycje na zastosowanie anyżu (choć sama przyznam, że nie przepadam za jego smakiem):
1. Orientalna herbatka: herbata zielona, zioła do smaku: cynamon, anyż. Składniki wymieszać i zaparzyć pod przykryciem. Herbatka posiada właściwości rozgrzewające.
2. Nalewka anyżowa: 2 łyżki anyżu, cynamon w kawałku, kilka goździków, 1l wódki, starta skórka cytrynowa. Do naczynia wrzucić poszczególne składniki i zalać je alkoholem. Zamknąć i odstawić na 4 tygodnie w ciepłym i ciemnym miejscu, od czasu do czasu potrząsając naczyniem. Nalewkę przesączyć do butelek, zamknąć i pozostawić jeszcze na 8 tygodni.
3. Ciastka anyżowe: 1 szklanka mąki, 1 szklanka cukru, 3 jajka, proszek do pieczenia, zmielony anyż (1 łyżeczka). Przesiać mąkę, dodać do niej zmielony anyż i proszek do pieczenia, następnie wymieszać. Ubić jajka z cukrem na pianę i wymieszać ze składnikami stałymi. Uformować małe ciasteczka. Piec 15 minut w rozgrzanym piekarniku do temperatury 180º C.
4. Anyżowe jabłuszka. Jabłka pokroić na podłużne kawałki. Posypać niewielką ilością mieszanki cynamonu i zmielonego anyżu. Zapiec w piekarniku. Podawać na gorąco z dodatkiem gałki lodów waniliowych.
Zastosowanie w kosmetyce: W przemyśle kosmetycznym używa się aldehydu anyżowego – substancji zapachowej pochodzącej od anetolu, zawartego w olejku eterycznym. Sam olejek anyżowy lub wyselekcjonowany jego główny składnik wchodzi w skład preparatów i kosmetyków do higieny jamy ustnej (pasty, płyny, proszki). W preparatach do użytku zewnętrznego ma działanie odkażające na skórę i błony śluzowe.
Rozgryzione ziarenko anyżu może służyć jako środek odświeżający oddech.
Olejek anyżowy odstrasza także komary, pchły i kleszcze.
Napar z anyżu może stanowić zamiennik toniku do cery z problemami takimi jak trądzik, wyprysk lub inne zmiany skórne. Przed zastosowaniem należy jednak wykonać reakcję skórną, aby sprawdzić, czy nie jest się uczulonym na ten surowiec.
Anyż, anyżek, hamyk, hamyczek… Trochę o nim zapomniałam w kuchni, w domowym leczeniu chrypki…
Źródła:
http://www.nutrivitality.pl/uzywki-i-przyprawy/przyprawy/anyz.html
Postępy Fitoterapii 1/2014, s. 48-53
J Kwaśny, O Vogt, E Lasoń – Czasopismo Techniczne. Chemia, 2012
Journal of Ethnopharmacology 66 (1999) 211–215
I Kosalec, S Pepeljnjak, D Kustrak – ACTA PHARMACEUTICA- …, 2005
http://journals.tubitak.gov.tr/agriculture/issues/tar-04-28-3/tar-28-3-4-0308-2.pdf
Czikow P., Łaptiew J.: ” Rośliny lecznicze i bogate w witaminy”
Błecha K., Wawer I.: ” Profilaktyka zdrowotna i fitoterapia”, 2011.